Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Pojęcie „dobra dziecka”. Przegląd wybranych koncepcji
Streszczenie w języku polskim
Pojęcie „dobra dziecka” jest terminem prawnym, ale ze względu na jego istotę oraz znaczenie dla praktyki organów wymiaru sprawiedliwości znajduje się w obszarze zainteresowania przedstawicieli także innych dyscyplin naukowych, m.in. psychologii, pedagogiki czy socjologii. Przepisy prawa nie precyzują pojęcia „dobra dziecka”. Jest to celowy zabieg ustawodawcy, który w ten sposób podkreślił elastyczność w kreowaniu sytuacji prawnej dziecka. Może to jednak stwarzać trudności praktyczne dla sądu i współpracującego z nim w ramach postępowania sądowego psychologa. Wobec braku definicji legalnej istnieje ryzyko nadmiernej subiektywizacji oceny dobra dziecka w określonym stanie faktycznym, stąd potrzeba konkretyzacji tego pojęcia poprzez tworzenie definicji czy kryteriów dobra dziecka. W artykule dokonano przeglądu literatury w poszukiwaniu modeli teoretycznych oraz badań wyjaśniających rozumienie omawianego pojęcia. Przedstawienie odpowiedzi na pytanie o to, czym jest dobro dziecka i co służy jego interesowi, rozpoczęto od omówienia trzech dyskursów troski o dziecko. Następnie zaprezentowano wybrane modele wyjaśniające dobro dziecka z perspektywy psychologii oraz zawierające opis kryteriów tego pojęcia w oparciu o literaturę i przepisy prawa. Na podstawie przytoczonych w końcowej części artykułu badań empirycznych skonstruowano opis i wyjaśnienie pojęcia „dobra dziecka” w szerszym kontekście pokrewnych wobec psychologii dyscyplin nauk społecznych – pedagogiki i socjologii.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Ackerman, M.J., Ackerman, M.C. (1997). Custody Evaluation Practices: A Survey of Experienced Professionals (Revisited). Professional Psychology: Research and Practice, 28(2), 137–145. DOI: 10.1037/0735-7028.28.2.137
Amato, P.R. (2010). Research on Divorce: Continuing Trends and New Developments. Journal of Marriage and Family, 72(3), 650–666. DOI: 10.1111/j.1741-3737.2010.00723.x
Andrzejewski, M. (2021). Application of the Clause of the Good of the Child: Reflections Inspired by the Decision of the Supreme Court on the Creation of Foster Families. Studia Iuridica Lublinensia, 30(5), 29–51. DOI: 10.17951/sil.2021.30.5.29-51
Arczewska, M. (2017). Dobro dziecka w perspektywie przedstawicieli wybranych środowisk zawodowych. Kraków: Dom Wydawniczy Nomos.
Arczewska, M. (2019). Dobro dziecka w perspektywie sędziów rodzinnych i służb społecznych – kontekst wsparcia rodziny naturalnej w odzyskiwaniu opieki nad dzieckiem. Kultura i Wychowanie, (1), 69–85. DOI: 10.25312/2083-2923.15/2019_01ma
Belsky, J. (1984). The Determinants of Parenting: A Process Model. Child Development, 55(1), 83–96. DOI: 10.2307/1129836
Belsky, J., Vondra, J. (1989). Lessons from Child Abuse: The Determinants of Parenting. W: D. Cicchetti, V. Carlson (Eds.), Child Maltreatment: Theory and Research on the Causes and Consequences of Child Abuse and Neglect (s. 153–202). Cambridge: Cambridge University Press. DOI: 10.1017/CBO9780511665707.007
Bijleveld, G.G. van, Dedding, C.W.M., Bunders-Aelen, J.G.F. (2015). Children’s and Young People’s Participation within Child Welfare and Child Protection Services: A State-of-the-Art Review. Child & Family Social Work, 20(2), 129–138. DOI: 10.1111/cfs.12082
Błażek, M., Lewandowska-Walter, A. (2017). Rozwód jako proces. Perspektywa dorosłych i dzieci. Warszawa: Difin.
Bodio, J. (2017). Pojęcie dobra dziecka w postępowaniu opiekuńczym – zarys problematyki. W: A. Laskowska-Hulisz, J. May, M. Mrówczyński (red.), Honeste Procedere. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Lubińskiemu (s. 67–83). Warszawa: Wolters Kluwer.
Borucka, A., Ostaszewski, K. (2008). Koncepcja resilience. Kluczowe pojęcia i wybrane zagadnienia. Medycyna Wieku Rozwojowego, 12(2-I), 587–597.
Bronfenbrenner, U. (1979). The Ecology of Human Development. Cambridge: Harvard University Press.
Bronfenbrenner, U., Ceci, S.J. (1994). Nature-Nuture Reconceptualized in Developmental Perspective: A Bioecological Model. Psychological Review, 101(4), 568–586. DOI: 10.1037/0033-295X.101.4.568
Cui, M., Fincham, F.D. (2010). The Differential Effects of Parental Divorce and Marital Conflict on Young Adult Romantic Relationships. Personal Relationships, 17(3), 331–343. DOI: 10.1111/j.1475-6811.2010.01279.x
Cummings, E.M., Davies, P.T. (2002). Effects of Marital Conflict on Children: Recent Advances and Emerging Themes in Process-Oriented Research. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 43(1), 31–63. DOI: 10.1111/1469-7610.00003
Cummings, E.M., Miller-Graff, L.E. (2015). Emotional Security Theory: An Emerging Theoretical Model for Youths’ Psychological and Physiological Responses Across Multiple Developmental Contexts. Current Directions in Psychological Science, 24(3), 208–213. DOI: 10.1177/0963721414561510
Czech, B. (1989). Wybrane prawne i aksjologiczne aspekty opiniowania w sprawach rodzinnych (problem „dobra dziecka”). Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego, (31), 267–280.
Czech, B. (2012). Z rozważań nad postępowaniem i orzecznictwem w sprawach rodzinnych (niezawisłość sędziowska, sprawy o rozwód, sprawy opiekuńcze małoletnich, sędziowie rodzinni, dobro dziecka, opinie biegłych). Rodzina i Prawo, (20–21), 5–32.
Czerederecka, A. (2019). Tworzenie Standardów opiniowania psychologicznego w sprawach rodzinnych i opiekuńczych. Testy Psychologiczne w Praktyce i Badaniach, (2), 57–81.
Czerederecka, A. (2020). Rozwód a rywalizacja o opiekę nad dziećmi. Warszawa: LexisNexis.
Divorce Act (1985). Pobrane z: https://laws.justice.gc.ca/eng/acts/d-3.4/FullText.html
Eldik, W.M. van, Haan, A.D. de, Parry, L.Q., Davies, P.T., Luijk, M.P.C.M., … Prinzie, P. (2020). The Interparental Relationship: Meta-Analytic Associations with Children’s Maladjustment and Responses to Interparental Conflict. Psychological Bulletin, 146(7), 553–594. DOI: 10.1037/bul0000233
Epstein, S. (1990). Wartości z perspektywy poznawczo-przeżyciowej teorii „ja”. W: J. Reykowski, N. Eisenberg, E. Staub (red.), Indywidualne i społeczne wyznaczniki wartościowania (s. 11–32). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Fagan, P.F., Churchill, A. (2012). The Effects of Divorce on Children. Pobrane z: https://marri.us/wp-content/uploads/The-Effects-of-Divorce-on-Children.pdf
Freeman, M. (2007). A Commentary on the United Nations Convention on the Rights of the Child. Article 3: The Best Interests of the Child (vol. 3). Leiden: Martinus Nijhoff Publishers. DOI: 10.1163/ej.9789004148611.i-80
Hanas, K. (2021). Konstrukcja normatywna „dobro dziecka” i jej sądowe stosowanie. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Harold, G.T., Sellers, R. (2018). Annual Research Review: Interparental Conflict and Youth Psychopathology: An Evidence Review and Practice Focused Update. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 59(4), 374–402. DOI: 10.1111/jcpp.12893
Haug, M., Höynck, T. (2012). Kindeswohlgefährdung – Rechtliche Konturen eines schillernden Begriffs. W: P. Bastian, I. Bode, T. Marthaler, M. Schrödter (Hrsg.), Rationalitäten des Kindesschutzes: Kindeswohl und soziale Interventionen aus pluraler Perspektive (s. 133–174). Heidelberg: Springer.
Jackiewicz, M., Białecka-Pikul, M. (2019). Kompetencja rodzicielska. Użyteczny konstrukt w badaniach nad rolą rodzicielskich oddziaływań w rozwoju dziecka. Psychologia Rozwojowa, 24(1), 9–26. DOI: 10.4467/20843879PR.19.006.10597
Jameson, B.J., Ehrenberg, M.F., Hunter, M.A. (1997). Psychologists’ Ratings of the Best-Interests-of-the-Child Custody and Access Criterion: A Family Systems Assessment Model. Professional Psychology: Research and Practice, 28(3), 253–262. DOI: 10.1037/0735-7028.28.3.253
Jędrejek, G. (2018). Zasada ochrony dobra dziecka a postępowanie cywilne. W: A. Laskowska-Hulisz, J. May, M. Mrówczyński (red.), Honeste Procedere. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Lubińskiemu (s. 225–235). Warszawa: Wolters Kluwer.
Jędrejek, G. (2019). Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany. Warszawa: Wolters Kluwer.
Johnson, B.D., Berdahl, L.D., Horne, M., Richter, E.A., Walters, M. (2014). A Parenting Competency Model. Parenting: Science and Practice, 14(2), 92–120. DOI: 10.1080/15295192.2014.914361
Kalverboer, M.E., Ten Brummelaar, M.D.C., Post, W.J., Zijlstra, A.E., Harder, A.T., Knorth, E.J. (2012). The Best Interest of the Child-Questionnaire, Reliability and Validity: Preliminary Data on the Question ‘Where to Live after Detention or Secure Treatment?’. Criminal Behaviour and Mental Health, 22(1), 41–52. DOI: 10.1002/cbm.825
Kamińska K. (2010). Dobro dziecka w dyskursie państwo–rodzina. Inaczej o przemocy domowej. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Keilin, W.G., Bloom, L.J. (1986). Child Custody Evaluation Practices: A Survey of Experienced Professionals. Professional Psychology: Research and Practice, 17(4), 338–346. DOI: 10.1037/0735-7028.17.4.338
Kennan, D., Brady, B., Forkan, C. (2018). Supporting Children’s Participation in Decision Making: A Systematic Literature Review Exploring the Effectiveness of Participatory Processes. The British Journal of Social Work, 48(7), 1985–2002. DOI: 10.1093/bjsw/bcx142
Konstytucja RP (1997). Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483 ze zm.).
Konwencja (1989). Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz.U. 1991 nr 120 poz. 526 ze zm.).
Kusztal, J. (2018). Dobro dziecka w procesie resocjalizacji. Aspekty pedagogiczne i prawne. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. DOI: 10.4467/K9784.89/18.18.7780
Kusztal, J.J. (2021). Zasada dobra dziecka w polskim systemie opieki nad dzieckiem. Studia Paedagogica Ignatiana, 24(2), 87–104. DOI: 10.12775/SPI.2021.2.005
Leszczyński, L. (2016). Generalne klauzule odsyłające – ujęcie teoretycznoprawne. Annales UMCS sectio G (Ius), 63(2), 11–26. DOI: 10.17951/g.2016.63.2.11
Leszczyński, L., Maroń, G. (2013). Zasady prawa i generalne klauzule odsyłające w operatywnej wykładni prawa. Annales UMCS sectio G (Ius), 60(2), 145–157.
Łukasiewicz, R. (2019). Dobro dziecka a interesy innych podmiotów w polskiej regulacji prawnej przysposobienia. Warszawa: Wolters Kluwer.
Marten, Z. (1990). Metodologia i metodyka postępowania diagnostycznego i opiniodawczego. W: J.M. Stanik (red.), Opiniodawcze i mediacyjne funkcje psychologa w sprawach rozwodowych i opiekuńczych (s. 134–141). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Miller, G.H. (2002). The Psychological Best Interest of the Child Is Not the Legal Best Interest. Journal of the American Academy of Psychiatry & the Law, 30, 196–200.
Olejniczak, A. (2013). Komentarz do art. 56. W: H. Dolecki, T. Sokołowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz. LEX/el.
Op de Beeck, H., Herbots, K., Lembrechts, S., Willems, N., Vlieghe, K. (2017). Najlepiej pojęty interes dziecka – między teorią a praktyką. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 16(2), 127–222.
Pisarska, A. (2020). Psychologiczne i prawne aspekty dobra dziecka. Fides et Ratio, 41(1), 224–240.
Postanowienie Sądu Najwyższego (1999). Postanowienie SN z dnia 5 stycznia 1999 r., III CKN 979/98, LEX nr 1215106.
Pruett, M.K., Hogan Bruen, K., Jackson, T. (2000). The Best Interest of the Child: Parents’ versus Attorneys’ Perspectives. Journal of Divorce & Remarriage, 33(1–2), 47–63. DOI: 10.1300/J087v33n01_03
Radwański, Z. (1981). Pojęcie i funkcja „dobra dziecka” w polskim prawie rodzinnym i opiekuńczym. Studia Cywilistyczne, (31), 3–28.
Rutter, M. (2006). Implications of Resilience Concepts for Scientific Understanding. Annals of the New York Academy of Sciences, 1094(1), 1–12. DOI: 10.1196/annals.1376.002
Samborska, I. (2018). Perspektywa „dobra dziecka” w badaniach nad dzieciństwem. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 13(4), 13–25. DOI: 10.14632/eetp.2018.13.50.13
Sekcja Psychologii Sądowej PTP, Instytut Ekspertyz Sądowych (2015). Standardy opiniowania psychologicznego w sprawach rodzinnych i opiekuńczych. Pobrane z: https://sekcjadiagnozy.files.wordpress.com/2016/09/standardy-opiniowania-sc485dowego.pdf
Sherrill, R.B., Lochman, J.E., DeCoster, J., Stromeyer, S.L. (2017). Spillover Between Interparental Conflict and Parent–Child Conflict Within and Across Days. Journal of Family Psychology, 31(7), 900–909. DOI: 10.1037/fam0000332
Smyczyński, T. (2001). Prawo rodzinne i opiekuńcze. Analiza i wykładnia. Warszawa: C.H. Beck.
Stadniczeńko, S.L. (2015). Prawa dziecka częścią składową systemu praw człowieka i obywatela. W: S.L. Stadniczeńko (red.), Konwencja o prawach dziecka. Wybór zagadnień (artykuły i komentarze) (s. 37–50). Biuro Rzecznika Praw Dziecka. Pobrane z: http://brpd.gov.pl/sites/default/files/konwencja_o_prawach_dziecka_-_komentarz_e-book.pdf
Stainton Rogers, W. (2008). Promocja lepszego dzieciństwa: konstrukcje troski o dziecko. W: M.J. Kehily (red.), Wprowadzenie do badań nad dzieciństwem (s. 173–197). Kraków: Wydawnictwo WAM.
Stojanowska, W. (1979). Rozwód a dobro dziecka. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Stojanowska, W. (2000). Dobro dziecka w aspekcie sprawowanej nad nim władzy rodzicielskiej. Studia nad Rodziną, (4), 55–65.
Ten Brummelaar, M.D.C., Kalverboer, M.E., Harder, A.T., Post, W.J., Zijlstra, A.E., Knorth, E.J. (2014). The Best Interest of the Child Self-Report Questionnaire (BIC-S): Results of a Participatory Development Process. Child Indicators Research, 7, 569–588. DOI: 10.1007/s12187-013-9225-3
Ten Brummelaar, M.D.C., Post, W.J., Arkesteijn, P.A., Kalverboer, M.E., Harder, A.T., Knorth, E.J. (2018). Perceived Living Conditions of Young People in Secure Residential Care: Psychometric Properties of the Best Interest of the Child − Self-Report Questionnaire (BIC-S). Child Indicators Research, 11, 1175–1192. DOI: 10.1007/s12187-017-9460-0
Toeplitz-Winiewska, M. (2014). Opieka nad dziećmi – standardy opiniowania psychologicznego w sprawach rozwodowych. Psychologia Wychowawcza, (5), 180–186. DOI: 10.5604/00332860.1124059
Toeplitz-Winiewska, M. (2017). Problemy i dylematy etyczne w pracy psychologa sądowego. W: J.M. Brzeziński, B. Chyrowicz, Z. Toeplitz, M. Toeplitz-Winiewska (red.), Etyka zawodu psychologa (s. 390–404). Warszawa: PWN.
Uchwała Sądu Najwyższego (1976). Uchwała SN z dnia 9 czerwca 1976 r., III CZP 46/75, OSNC 1976, nr 9, poz. 184.
Ustawa (1964a). Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. 2023 poz. 1550 ze zm.).
Ustawa (1964b). Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. 2020 poz. 1359 ze zm.).
Ustawa (2022). Ustawa z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (Dz.U. 2022 poz. 1700).
Wybrańczyk, D. (2022). Sytuacja prawna małoletniego dziecka rozwodzących się rodziców. Warszawa: Wolters Kluwer.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego (2003). Wyrok TK z dnia 28 kwietnia 2003 r., K 18/02, OTK-A 2003, nr 4, poz. 32.
Zajączkowska-Burtowy, J. (2021). Dobro dziecka jako wartość podlegająca szczególnej ochronie w sprawach dotyczących wykonywania władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem. W: J. Mucha (red.), Realizacja zasady dobra dziecka w mediacji w sprawach dotyczących wykonywania władzy rodzicielskiej i kontaktów (s. 141–174). Warszawa: Wolters Kluwer.
Zevulun, D., Post, W.J., Zijlstra, A.E., Kalverboer, M.E., Knorth, E.J. (2019). The Best Interests of the Child from Different Cultural Perspectives: Factors Influencing Judgements of the Quality of Child-Rearing Environment and Construct Validity of the Best Interests of the Child-Questionnaire (BIC-Q) in Kosovo and Albania. Child Indicators Research, 12, 331–351. DOI: 10.1007/s12187-018-9543-6
Zijlstra, A.E. (2012). In the Best Interest of the Child: A Study into a Decision-Support Tool Validating Asylum-Seeking Children’s Rights from a Behavioural Scientific Perspective. Pobrane z: https://research.rug.nl/en/publications/in-the-best-interest-of-the-child-a-study-into-a-decision-support
Zijlstra, A.E., Kalverboer, M.E., Post, W.J., Knorth, E.J., Ten Brummelaar, M.D.C. (2012). The Quality of the Childrearing Environment of Refugee or Asylum-Seeking Children and the Best Interests of the Child: Reliability and Validity of the BIC-Q. Behavioral Sciences and the Law, 30(6), 841–855. DOI: 10.1002/bsl.1998
Zijlstra, E.A., Kalverboer, M.E., Post, W.J., Ten Brummelaar, M.D.C., Knorth, E.J. (2013). Could the BIC-Q Be a Decision-Support Tool to Predict the Development of Asylum-Seeking Children? International Journal of Law and Psychiatry, 36(2), 129–135. DOI: 10.1016/j.ijlp.2013.01.005
Zijlstra, A.E., Post, W.J., Hopman, M., De Jong, A., Kalverboer, M.E. (2023). The Best Interests of the Child Self-Report (BIC-S): Psychometric Properties of the Adapted Version of the BIC-S Used as a Monitoring Instrument to Measure the Quality of the Children’s Rearing Environment from a Children’s Rights Perspective. Child Indicators Research, 16, 1341–1361. DOI: 10.1007/s12187-023-10010-8
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/j.2023.36.4.183-202
Data publikacji: 2024-03-14 10:37:19
Data złożenia artykułu: 2023-09-16 13:44:57
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2024 Agnieszka Pisarska
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.