Udostępnianie zasobu w archiwach partii komunistycznej na przykładzie Archiwum Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Lublinie

Streszczenie w języku polskim

Podjęcie tematu udostępniania zasobu archiwalnego zgromadzonego przez komunistyczną mono-partię rządzącą w Polsce wynikało z potrzeby uchwycenia jej podejścia do realizacji tego zadania, uważanego współcześnie za jedną z najdonioślejszych funkcji archiwów historycznych. Bezpośrednim powodem zainicjowania badań w tym obszarze był całkowity brak literatury dotyczącej realizacji tej funkcji przez Archiwum Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Lublinie i nikły stan badań nad tym samym zagadnieniem w odniesieniu do archiwów PZPR z innych ośrodków oraz w skali ogólnokrajowej. W toku postępowania badawczego starano się odpowiedzieć na pytania o to, z jakich powodów, w jaki sposób, w jakim zakresie i na czyj użytek realizowano to zadanie w AKW w Lublinie. W badaniach zastosowano metodę dedukcyjną, indukcyjną i statystyczną. Do zanalizowania tytułowego zagadnienia wykorzystano następujące rodzaje źródeł: wewnętrzne normatywy kierownictwa PZPR regulujące sferę udostępniania zasobu w jej archiwach, protokoły z narad kierowników archiwów komitetów wojewódzkich PZPR uwzględniających problemy udostępniania dokumentów i cykliczne sprawozdania sporządzane przez kierowników AKW w Lublinie. Udostępnianie zasobu w ciągu kilku dekad istnienia AKW w Lublinie ewoluowało od podejścia restrykcyjnego ku względnej liberalizacji. Symptomem liberalizacji było to, że w miarę upływu czasu wśród użytkowników obok liczebnie dominujących członków partii (pracowników aparatu partyjnego i działaczy) pojawiali się także członkowie innych stronnictw i osoby bezpartyjne. Pod względem liczebności na drugim miejscu byli studenci różnych uczelni, a na trzecim pracownicy naukowi. W ciągu roku AKW w Lublinie odwiedzało średnio od dwudziestu kilku do sześćdziesięciu kilku użytkowników. Zwiększona częstotliwość, z jaką odbywały się ich wizyty w tym archiwum często wiązała się z przypadającymi na dane lata ważnymi dla partii jubileuszami, do których obchodów się przygotowywano. Z kolei spadek liczby odwiedzin w niektórych przypadkach mógł mieć związek z wybuchającymi w kraju kryzysami społeczno-politycznymi, takimi jak Grudzień ’70 i wprowadzenie w Polsce stanu wojennego. Udostępnianie archiwaliów użytkownikom z zewnątrz praktycznie przez cały czas istnienia AKW w Lublinie, to jest od lat pięćdziesiątych do osiemdziesiątych XX w., podlegało reglamentacji. Zgody na dostęp do dokumentów udzielał odpowiedzialny za sektor propagandy sekretarz KW. Służyło to niedopuszczeniu do udzielenia osobom niepowołanym informacji mogących narazić na szwank wizerunek PZPR i jej bieżącą politykę. Wśród tematów badawczych realizowanych przez użytkowników zasobu AKW w Lublinie przeważały takie, które bezpośrednio lub pośrednio afirmowały działalność partii i ‘władzy ludowej’, np. historia organizacji młodzieżowych, działalność UB, MO i ORMO oraz utrwalanie władzy ludowej w Polsce. Z dokonanych ustaleń płynie ogólna konkluzja, że zasoby archiwów PZPR, w tym AKW w Lublinie, służyły przede wszystkim potrzebom tej partii. Zwłaszcza opracowywaniu propagandowo użytecznej wersji historii jej samej oraz dziejów innych organizacji społeczno-politycznych, instytucji i środowisk, na które w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej partia wywierała przemożny wpływ.