Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Stan i perspektywy badań nad stosunkiem Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego do polityki władz cywilnych i wojskowych w związku z bezpośrednią genezą i przebiegiem kampanii wrześniowej 1939 r.
Streszczenie w języku polskim
Celem artykułu jest przedstawienie stanu badań i nad stosunkiem Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego do polityki władz cywilnych i wojskowych w związku z bezpośrednią genezą i przebiegiem Kampanii Polskiej 1939 roku. Niniejszy temat nie stanowił dotychczas przedmiotu badań zarówno w kraju, jak i zagranicą. W znacznym stopniu taki stan rzeczy wynika z faktu, że dzieje Kościoła prawosławnego w Polsce w XX w. jako takiego na ogół są słabo zbadane. Niektórzy historycy zaledwie poruszali tę kwestię na marginesie badań nad historią polskiego prawosławia w okresie międzywojennym oraz podczas II wojny światowej. Znaczną część literatury przedmiotu stanowią opracowania autorów zagranicznych. Wynika to z faktu, że większość obywateli polskich wyznania prawosławnego stanowili przedstawiciele mniejszości narodowych.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Arcybiskup generał brygady Sawa (Jerzy Sowietow). Wybór dokumentów, wyboru dokumentów dokonali: K. Filipow i A. Suchcitz, Białystok-Warszawa 1997.
Baslyk Y., Zapiski sviashchennika Yefstafiya, Minsk 2004 [Баслык Ефстафий, Записки священника Ефстфия, Mинск 2004].
Böhm T., Organizacja wojskowej służby duszpasterskiej wyznań niekatolickich w II Rzeczypospolitej Polskiej, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1993, nr 4, s. 46–59.
Bożerianow M., Moja odpowiedź „ludziom małym”, Arusha 1945.
Charkiewicz J., Męczennicy XX wieku. Martyrologia Prawosławia w Polsce w biografiach świętych, Warszawa 2008.
Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939, Wrocław 1979.
Derdej P., Status prawny Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w III Rzeczypospolitej, Warszawa–Białystok 2005.
Dudra S., Metropolita Dionizy (Waledyński) 1876-1960, Warszawa 2010.
Dudra S., Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny w obszarze polityki wyznaniowej oraz polityki narodowościowej Polski Ludowej i III Rzeczypospolitej, Warszawa 2019.
Gomółka K., Białorusini w II Rzeczypospolitej, Gdańsk 1992.
Grzybowski J., Arcybiskup generał brygady Sawa (Sowietow) 1898 – 1951: duszpasterz, żołnierz, obywatel, Warszawa 2021.
Grzybowski J., Białorusini w polskich regularnych formacjach wojskowych w latach 1918–1945, Warszawa 2007.
Grzybowski J., Pogoń między orłem Białym, Swastyką i Czerwoną Gwiazdą. Białoruski ruch niepodległościowy w latach 1939–1956, Warszawa 2011.
Grzybowski J., W kraju i na obczyźnie. Kapelani wojskowi wyznania prawosławnego w armii II Rzeczypospolitej i Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie, Warszawa 2021.
Grzybowski J., W służbie Rzeczypospolitej. Duszpasterstwo wojskowe wyznania prawosławnego w Wojsku Polskim w latach 1919 – 1949, Warszawa 2016.
Hajduczenia M., Prawosławne duszpasterstwo wojskowe w II Rzeczypospolitej (na przykładzie DOK VIII Toruń), [w] Historia duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich, red. Jan Ziołek i inni, Lublin 2004.
Kalina M., Polonizacja Cerkwi prawosławnej w województwie białostockim (1918–1939), „Białoruskie Zeszyty Historyczne” 1995, z. 2, s. 74-105.
Kapelani Wojska Polskiego pomordowani na Wschodzie 1940–1941. Materiały i źródła do biografii duszpasterzy Wojska Polskiego z lat 1919 – 1939 wszystkich wyznań religijnych – ofiar zbrodni katyńskiej, red.: B. Tarkowska, W. Cygan, Warszawa–Mińsk Mazowiecki 2013.
Kasiak I., Z gistoriy Pravaslatnay Tsarkvy byearuskaga narodu, Nyu York 1956 [Kaсяк I., З гісторыі Праваслаўнай Царквы беларускага народу, Ню Ёрк 1956].
Kościół prawosławny na Białostocczyźnie w ocenie władz II Rzeczypospolitej. Wybór źródeł. Sytuacyjne sprawozdania Urzędu Wojewódzkiego w Białymstoku z lat 1928–1939, wybór: G. Sosna, Ryboły 1991.
Kowalski T., Mniejszości narodowe w Siłach Zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej (1918-1939), Toruń 1997.
Kowalski Z. G., Najliczniejsza mniejszość. Gruzini, Azerowie i inni przedstawiciele narodów Kaukazu w Wojsku Polskim w okresie międzywojennym, [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w siłach zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej 1918-1939, red. Z. Karpus, W. Rezmer, Toruń 2001, s. 177 - 200.
Kuprianowicz G., 1938. Akcja burzenia świątyń prawosławnych na Chełmszczyźnie i Południowym Podlasiu, Chełm 2008.
Mich W., Prasa konserwatywna wobec akcji burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i Południowym Podlasiu w 1938 r., [w:] Akcja burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i Południowym Podlasiu w 1938 roku. Uwarunkowania, przebieg, konsekwencje, red. G. Kuprianowicz, Chełm 2009, s. 191 - 214.
Mironowicz A., Cerkiew prawosławna w II Rzeczypospolitej, Białystok 2018.
Mironowicz A., Kościół prawosławny na terenach Generalnego Gubernatorstwa, Białorusi i Ukrainy w latach 1939-1944, [w:] Pokazanie Cerkwie prawdziwej. Studia nad dziejami i kulturą Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej, red.: Piotr Chomik, Białystok 2004, s. 172-199.
Mironowicz A., Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Białystok 2005.
Mironowicz A., Kościół prawosławny w Polsce, Białystok 2006.
Mironowicz A., Problem narodowościowy w Cerkwi prawosławnej II Rzeczypospolitej, „Przegląd Wschodni” 2014, t. 13, z. 2 (50), s. 489–516.
Mironowicz A., Problematyka narodowościowa w Kościele prawosławnym w II Rzeczypospolitej, [w:] W kręgu sacrum i pogranicza, red. Ewa Matuszczyk, Maciej Krzywosz, Białystok 2004, s. 271–286.
Mironowicz E., Białorusini i Ukraińcy w polityce obozu piłsudczykowskiego, Białystok 2007.
Mironowicz E., Polityczne uwarunkowania funkcjonowania Kościoła prawosławnego w Polsce w latach 1920–1939, „Białoruskie Zeszyty Historyczne” 2005, z. 24, s. 117–152.
Mironowicz E., Stowarzyszenie Polaków Prawosławnych, „Białostocczyzna” 1989, nr 4(16), s. 21-24.
Mróz M., Katolicyzm na pograniczu. Kościół katolicki wobec kwestii ukraińskiej i białoruskiej w Polsce w latach 1918–1925, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek 2003.
O niepodległości ekumenicznie. Wyznawcy różnych Kościołów dla Rzeczypospolitej (1918 - 1939), red.: S. Bober, S. J. Żurek, Lublin 2018.
Odziemkowski J., Armia i społeczeństwo II Rzeczypospolitej, Warszawa 1996.
Odziemkowski J., Służba duszpasterska Wojska Polskiego 1914-1945, Warszawa 1998.
Odziemkowski J., Spychała B., Duszpasterstwo wojskowe w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1987.
Papierzyńska-Turek M., Między tradycją a rzeczywistością. Państwo wobec prawosławia 1918-1939, Warszawa 1986.
Papierzyńska-Turek M., Uwarunkowania i skutki polityczne masowego burzenia cerkwi prawosławnych u schyłku II Rzeczypospolitej, [w:] Akcja burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i Południowym Podlasiu w 1938 roku. Uwarunkowania, przebieg, konsekwencje, red. G. Kuprianowicz, Chełm 2009, s. 33-40.
Paszkiewicz P., Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815–1915, Warszawa 1991.
Pawluczuk U., Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej, Białystok 2007.
Pelica G. J., Kościół prawosławny w województwie lubelskim (1918-1939), Lublin 2009.
Pelica G. J., Rodzinny obrządek wschodni w Rzeczypospolitej. Opracowania archiwalne i studia z dziejów diecezji chełmsko-lubelskiej, Lublin 2015–2016.
Prawosławne oficyny wydawnicze w Rzeczypospolitej, red.: A. Mironowicz, U. Pawluczuk i P. Chomik, Białystok 2004.
Pyetrov I., Myezhdu dvukh zol. Pravoslavnoye dukhovenstvo na vremenno okkupirowannykh territoriyakh RSFSR v 1941 – 1944 gg., Moskva 2021 [Петров И., Между двух зол. Православное духовенство на временно оккупированных территориях РСФСР в 1941 – 1944 гг., Moсква 2021].
Rezmer W., Służba duszpasterska Wojska Polskiego w 1939 r., „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1993, nr 1, s. 49–67.
Ryba M., Kościół i państwo na Kresach Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej, Lublin 2021.
Sawicki D., Hierarchia prawosławna w okresie międzywojennym, „Elpis” 2006, nr 13/14, s. 35-73.
Shkarovsiy M., Krest i svastika. Natsiskaya Germaniya i Pravoslavnaya Tserkov, Moskva 2007 [Шкаровский M., Крест и свастика. Нацисцкая Германия и Православная Церковь, Москва 2007].
Siemaszko Z. S., Początki sowietyzacji, Londyn 2000.
Smyrnov A., Mizh khrestom, svastikoy i tchervonoy sirkay: ukrain’ske pravoslavye v roku Drogoy xvitovoi viyny, Odessa 2021 [Смирнов A., Між хрестом, свастикою і червоною зіркою: українське православ'я в роки Другої світової війни, Одесса 2021].
Sokoł K., Sosna A., Cerkwie w centralnej Polsce 1815–1915, Białystok 2011.
Sosna G., Troc-Sosna A., Hierarchia i kler Kościoła prawosławnego w granicach II Rzeczypospolitej i Polski powojennej w XIX-XXI wieku, Ryboły 2012.
Stawecki P., Następcy komendanta. Wojsko a polityka wewnętrzna Drugiej Rzeczypospolitej w latach 1935–1939, Warszawa 1969.
Svitich A., Pravoslavnaya Tserkov i yey avtokefaliya, Buenos Aires 1959 [Свитич А., Православная Церковь в Польше и ей автокефалия, Буэнос Айрес1959].
Sziling J., Kościoły chrześcijańskie w polityce niemieckich władz okupacyjnych w generalnym Gubernatorstwie (1939–1945), Toruń 1988.
Szkolnictwo prawosławne w Rzeczypospolitej, red.: A. Mironowicz, U. Pawluczuk i P. Chomik, Białystok 2002.
Szumiło M., Ukraińska Reprezentacja Parlamentarna w Sejmie i Senacie RP (1928–1939), Warszawa 2007.
Śleszyński W., Bezpieczeństwo wewnętrzne w polityce państwa polskiego na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej, Warszawa 2007.
Tcherepitsia V., Otcherki Pravoslavnoy Tserkvi na Grodnenshchine (s drevneyshikh vremen do nashikh dney), t. 2, Grodno 2005 [Черепица В., Oчерки Православной Церкви на Гродненщине (с древнейших времен до наших дней), т. 2, Гродно 2005].
Tsypin V., Istoriya Russkoy Pravoslasnoy Tserkvi 1917 – 1997, Moskva 1997 [Цыпин В., История Русской Православной Церкви 1917–1997, Москва 1997].
Urban K., Kościół prawosławny w Polsce 1945-1970 (rys historyczny), Kraków 1996.
Urban Kazimierz, Ksiądz Atanazy Semeniuk 1904 – 1996 (życie długie, trudne i ciekawe…), Warszawa 2007.
Vlasovskyy I., Naris istorii Ukrains’koi pravoslavnoy tserkvi: V 4 t., 5 kn., Kyyv 1998 [Власовський І., Нарис історії Української православної церкви: В 4 т., 5 кн., Київ 1998].
Vyesialkouski Y., Nyayasna mroilisya novyya darogi, Londan 1997 [Весялкоўскі Ю., Няясна мроіліся новыя дарогі, Лёндан 1997].
Waszkiewicz Z., Duszpasterstwo w siłach zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej (1918-1939), Toruń 2000.
Waszkiewicz Z., Duszpasterstwo wojskowe na terenie Dowództwa Okręgu nr VIII w Toruniu, [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w Siłach Zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej. 1918-1939. Zbiór studiów, red. Z. Karpus, W. Rezmer, Toruń 2001, s. 255-324.
Wróblewski W., Duszpasterstwo mniejszości religijnych w Wojsku Polskim w latach 1918-1939, [w:] Białoruś, Czechosłowacja, Litwa, Polska, Ukraina. Mniejszości w świetle spisów statystycznych XIX-XX w., red. J. Skarbek, Lublin 1996.
Zięba A., „Wojna popów”. Polskie prawosławie na emigracji po II wojnie światowej, „Przegląd Polonijny” 1997, z. 3, s. 31-51.
Zubowski P., Cerkwie prawosławne Łodzi i regionu łódzkiego w dwudziestoleciu międzywojennym (1918–1939), Białystok 2014.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2024.58.267-284
Data publikacji: 2024-12-18 10:04:37
Data złożenia artykułu: 2023-03-21 12:23:46
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2024 Jerzy Grzybowski
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.