Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Itinerarium wojewody kijowskiego Tomasza Zamoyskiego z Kijowa do Zamościa (4–21 listopada 1619 r.) – przyczynek do analizy mobilności magnackiej w epoce nowożytnej
Streszczenie w języku polskim
W Archiwum Zamoyskich przechowywanym w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie znajduje się opis podróży z Kijowa do Zamościa dokonanej przez wojewodę kijowskiego Tomasza Zamoyskiego (ur. 1594, zm. 1638). Ten spisany ręką magnata dokument to dokonywane dzień po dniu – od 4 do 21 listopada 1619 r. – itinerarium. Skrótowy plan podróży stanowi zapis mijanych miejscowości lub forsowanych przeszkód (głównie rzek). Cenne – z naukowego punktu widzenia – jest również wyszczególnienie codziennie pokonywanego dystansu podawanego w milach. W niektórych przypadkach sprawozdanie zawiera ponadto wzmianki o właścicielach odwiedzanych przez orszak magnata dóbr. Informacje te umożliwiają przeprowadzenie bardziej wnikliwych dociekań nad zagadnieniem krajowej mobilności polsko-litewskich elit politycznych epoki nowożytnej. W niniejszym artykule uwaga skupiona została na trzech zasadniczych kwestiach. Po pierwsze na odtworzeniu przebiegu analizowanej trasy podróży i porównaniu jej z głównymi ówczesnymi traktami Kijowszczyzny oraz Wołynia. Po drugie na wyliczeniu, ile według itinerarium liczyła jedna mila. Po trzecie na ustaleniu, ile wynosiło dzienne tempo podróży orszaku Tomasza Zamoyskiego. Dwie ostatnie kwestie porównane zostaną z dotychczasowymi wynikami badań innych badaczy epoki nowożytnej.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, [t. 1], Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. „Ziemie Ruskie” Rzeczypospolitej, oprac. A. Jabłonowski, Warszawa–Wiedeń 1899–1904.
Bystrzanowski W., Informacja matematyczna rozumnie ciekawego Polaka świat cały, niebo, y ziemię, y co na nich jest w trudnych kwestyach y praktyce, jemuż ułatwiająca, Lublin 1743.
Hylzen J.J., Dziennik podróży Józefa Jerzego Hylzena z lat 1752–1754, sudarė A. Pacevičius, parengė J. Orzeł, A. Pacevičius, S. Roszak, Vilniaus 2013.
Jabłonowski A., Pisma, t. 2, Kresy ukrainne, Warszawa 1910.
O Kozakach niżowych, w: Volumina Constitutionum, t. 3, 1611–1640, vol. 1, 1611–1626, do druku przygotował S. Grodziski, M. Kwiecień, A. Karbowicz, przedmowa W. Uruszczak, Warszawa 2010.
Opisanie Ukrainy, którą tworzą liczne dzielnice Królestwa Polskiego począwszy od kresów Moskwy po granice Transylwanii, wraz z ich obyczajami, sposobem życia tudzież prowadzenia wojen, w: Eryka Lasoty i Wilhelma Beauplana Opis Ukrainy, red., wstęp i komentarze Z. Wójcik, Warszawa 1972.
Paweł z Aleppo, Ukraina w połowie XVII wieku w relacji arabskiego podróżnika Pawła, syna Makarego z Aleppo, wstęp, przekład i komentarz M. Kowalska, Warszawa 1986.
Radziwiłł K.S., Diariusz peregrynacji europejskiej (1684–1687), oprac., wstęp i komentarz A. Kucharski, Toruń 2011.
Alexandrowicz S., Mapa Wielkiego Księstwa Litewskiego Tomasza Makowskiego z 1613 r., tzw. „radziwiłłowska”, jako źródło do dziejów Litwy i Białorusi, „Studia Źródłoznawcze” 1965, 10.
Berezhkov N.G., Itinerariy velikikh knyazey litovskikh pomaterialam Litovskoy metriki (1481–1530 gg.), „Arkheograficheskiy yezhegodnik za 1961 god” 1962 [Бережков Н.Г., Итинерарий великих князей литовских по материалам Литовской метрики (1481–1530 гг.), „Археографический ежегодник за 1961 год” 1962].
Bilous N., Pavel Pachyns’kyy – kyyivs’kyy namisnyk ta virnyy sluha voyevody Tomasha Zamoys’koho (u svitli lystuvannya 1619–1626 rr.), „SOTSIUM. Al’manakh sotsial’noyi istoriyi” 2010, 9 [Білоус Н., Павел Пачинський – київський намісник та вірний слуга воєводи Томаша Замойського (у світлі листування 1619–1626 рр.), „СОЦІУМ. Альманах соціальної історії” 2010, 9].
Bystroń J.S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce: wiek XVI–XVIII, t. 2, Warszawa 1933.
Chynczewska-Hennel T., Ostrogska z Kostków Anna, w: Polski słownik biograficzny, t. 24, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1979.
Dunin-Wąsowicz A., Mila jako miara obszarów zasiedlanych w Europie przedprzemysłowej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2016, 64, 4.
Gawarecki S., Diariusz drogi: podróż Jana i Marka Sobieskich po Europie 1646–1648, Warszawa 2013.
Gąsiorowski A., Itineraria dwu ostatnich Jagiellonów, „Studia Historyczne” 1973, 16, 2.
Kamler M., Mila, w: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, t. 1, Warszawa 1981.
Kopernicki W., Rzeki i jeziora tekst objaśniający do mapy hydrograficznej dawnej Słowiańszczyzny części północno-zachodniej, Warszawa 1883.
Kowalska H., Ostrogska z Kostków Anna, w: Polski słownik biograficzny, t. 24, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1979.
Kowalski M., Życie w ciągłej podróży – początki kariery młodego magnata w czasach Augusta Mocnego według diariusza księcia Michała Kazimierza Radziwiłła, w: Samotrzeć, w kompanii czy z orszakiem? Społeczne aspekty podróżowania w średniowieczu i w czasach nowożytnych, red. M. Saczyńska, E. Wółkiewicz, Warszawa 2012.
Kozák P., Mezi centrem a periferii. Itinerář pozdějšího krále Zikmunda I. Starého z doby jeho pobytu v Uhrách a v českých zemích (1498–1507), w: Jagiellonowie i ich świat. Dynastia królewska w drugiej połowie XV i w XVI wieku, red. B. Czwojdrak, J. Sperka, P. Węcowski, Kraków 2015.
Krykun M., Administratyvno-terytorial’nyy ustriy Pravoberezhnoyi Ukrayiny v XV–XVIII st: Kordony voyevodstv u svitli dzherel, Kyyiv 1993 [Крикун М., Адміністративно-територіальний устрій Правобережної України в XV–XVIII ст: Кордони воєводств у світлі джерел, Київ 1993].
Krykun M., Kordony voyevodstv Pravoberezhnoyi Ukrayiny u XVI–XVIII stolittyakh, L’viv 2016 [Крикун М., Кордони воєводств Правобережної України у XVІ–XVIII століттях, Львів 2016].
Krypyakevych I., Studiyi nad derzhavoyu Bohdana Khmel’nyts’koho (PI. Derzhavni mezhi. IV. Dorohy), „Zapysky Naukovoho tovarystva imeni Shevchenka” 1926, 144–145 [Крипякевич І., Студії над державою Богдана Хмельницького (ПІ. Державні межі. IV. Дороги), „Записки Наукового товариства імені Шевченка” 1926, 144–145].
Kula W., Miary i ludzie, Warszawa 1970.
Kupczewska M., Intercyza ślubna z Katarzyną księżniczką Ostrogską, między księżną Imcią Anną z Szemberka Ostrogską wojewodziną wołyńską uczynioną a Imcią Panem Tomaszem Zamoyskim wojewodą kijowskim, „Białostockie Teki Historyczne” 2013, 11.
Litwin H., Duda P., Podróże nuncjusza Antonia Santa Crocego w czasie jego misji w Rzeczypospolitej (1627–1630). Przyczynek do badań nad mobilnością dyplomatów papieskich, „Rocznik Filozoficzny Ignatianum” 2022, 28, 1.
Łopatecki K., Itineraria jako źródła poznania myśli strategicznej i operacyjnej w okresie panowania Stefana Batorego, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2018, 63, 2.
Łopatecki K., Jednostki odległości i szybkość podróżowania w drugiej połowie XVI stulecia w świetle traktatu Blaisea de Vigenère, „Przegląd Historyczny”, 2021, 62, 3.
Łopatecki K., Mapy w planowaniu działań operacyjnych armii polskiej i litewskiej do początków panowania Stefana Batorego, „Terminus” 2017, 19, 3.
Łopatecki K., Okoliczności powstania i przydatność wojskowa mapy Descriptio Ducatus Polocensis Stanisława Pachołowieckiego (1580), „Terminus” 2017, 19, 1.
Łopatecki K., The Military Expedition of Krzysztof Radziwiłł “Piorun” to Livonia in the Winter of 1579, „Zapiski Historyczne” 2018, 83, 1.
Łopatecki K., The role of Russian army cartographers during the Great Northern War – the example of the Campaign of Grodno of 1706, „Klio” 2021, 57, 1.
Łopatecki K., Two Maps of the Podlasie-Grodno Borderline from 1706, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2019, 67, 4.
Łuczyński J., Analiza dokładności mapy Wielkiego Księstwa Litewskiego Tomasza Makowskiego z 1613 r., tzw. radziwiłłowskiej na podstawie siatki zniekształceń, „Polski Przegląd Kartograficzny” 2001, 33, 4.
Łuczyński J., Przestrzeń Wielkiego Księstwa Litewskiego na mapie radziwiłłowskiej Tomasza Makowskiego z 1613 roku w świetle treści kartograficznej i opisowej, „Zapiski Historyczne” 2013, 78, 1.
Łuczyński J., Sposoby wykonywania map na przełomie XVI i XVII wieku w świetle komentarzy na mapie radziwiłłowskiej z 1613 r., „Polski Przegląd Kartograficzny” 2005, 37, 3.
Majewski W., Ostatnia kampania Stefana Czarnieckiego 1664 r. Okres wiosenny, cz. 2, Działania, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1970, 16, 1.
Manyś B., Wjazd na województwo wileńskie Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki” jako przykład specyfiki kultury dworów magnackich w Wielkim Księstwie Litewskim, w: Europejski wiek osiemnasty: uniwersalizm myśli, różnorodność dróg: studia i materiały, red. M. Dębowski, A. Grześkowiak-Krwawicz, M. Zwierzykowski, Kraków 2013.
Merczyng H., Mapa Litwy z r. 1613 Ks. Radziwiłła Sierotki pod względem matematycznym i kartograficznym, „Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Wydział III” 1913, 6 (6).
Rogulski J., Podróże i mobilność magnata epoki saskiej w światle księgi skarbowej Pawła Karola Sanguszki z 1726 r., w: Via viatores quaerit: mobilność społeczna w dziejach krajów Grupy Wyszehradzkiej, red. A. Teterycz-Puzio, L. Kościelak, E. Łączyńska, Słupsk 2016.
Rulikowski E., Dawne drogi i szlaki na prawym brzegu Dniepru, „Ateneum” 1878, 3 (9); 4 (10).
Rulikowski E., Opis powiatu kijowskiego, Kijów–Warszawa 1913.
Sas P.M., Chesnyy rytsar Petro Konashevych-Sahaydachnyy, Kyyiv 2012 [Sas P.M., Чесний рицар Петро Конашевич-Сагайдачний, Київ 2012].
Sas P.M., Rostavyts’ka komisiya ta pol’s’ko-zaporoz’ka uhoda 1619 r., w: Terra cossacorum: studiyi z davn’oyi istoriyi Ukrayiny. Naukovyy zbirnyk na poshanu doktora istorychnykh nauk, profesora Valeriya Stepanovycha Stepankova, Kyyiv 2007 [Сас П.М., Роставицька комісія та польсько-запорозька угода 1619 р., w: Terra cossacorum: студії з давньої історії України. Науковий збірник на пошану доктора історичних наук, професора Валерія Степановича Степанкова, Київ 2007].
Sas P.M., Vytoky ukrayins’koho natsiotvorennya, Kyyiv 2010 [Сас П.М., Витоки українського націотворення, Київ 2010].
Siemieńska H., Itineraryum Jana Zamoyskiego w okresie wojen moskiewskich (1579–1582) na podstawie rachunków i korespondencyi opracowane, „Przegląd Historyczny” 1912, 15, 1.
Słaby A., W drodze: mobilność w życiu elit czasów saskich na przykładzie itinerarium Elżbiety Sieniawskiej, w: Działalność Elżbiety Sieniawskiej. Polityka – gospodarka – kultura, red. B. Popiołek, Warszawa 2020.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1–15, Warszawa 1880–1902.
Stamm E., Staropolskie miary, cz. 1, Miary długości i powierzchni, Warszawa 1938.
Śliż N., Dziennik podróży z Krakowa do Grodna 1585 r., „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Zeszyty Historyczne” 2016, 15.
Urban W., Hoscki (Hojski, Hośćki, Gostskij) Gabriel (Hawryło), w: Polski słownik biograficzny, t. 10, red. K. Lepszy, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962–1964.
Urzędnicy centralni i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego XV–XVIII wieku. Spisy, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, Kórnik 1994.
Urzędnicy województw kijowskiego i czernichowskiego XV–XVIII wieku, oprac. E. Janas, W. Kłaczewski, Kórnik 2002.
Węcowski P., Polskie itineraria średniowieczne i nowożytne. Przegląd badań i propozycje badawcze, „Studia Źródłoznawcze” 2000, 37.
Wrede M., Itinerarium króla Stefana Batorego 1576–1586, Warszawa 2010.
Wrede M., Itinerarium króla Zygmunta III 1587–1632, Warszawa 2019.
Zajac A., Miasta prywatne Wołynia w XVI i pierwszej połowie XVII w. Liczba i specyficzne cechy funkcjonowania, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 2016, 77.
Żurkowski S., Życie i dzieło Tomasza Zamoyskiego 1594–1638, Tomaszów Lubelski 2014.
Zayats’ A., Urbanizatsiynyy protses na Volyni v XVI – pershiypolovyni XVII stolittya, L’viv 2003 [Заяць А., Урбанізаційний процес на Волині в XVI – першій половині XVII століття, Львів 2003].
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2023.56.151-180
Data publikacji: 2023-12-21 13:03:56
Data złożenia artykułu: 2021-11-24 23:39:33
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2023 Marta Kupczewska
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.