Wartości demokratyczne w edukacji wczesnoszkolnej. Analiza podstawy programowej dla pierwszego etapu edukacyjnego

Natalia Stek-Łopatka

Streszczenie w języku polskim


Wprowadzenie: Zmiany zachodzące w ostatnich latach w Polsce i na świecie sprawiły, że jednym z zagadnień wymagających nieustannego monitorowania stała się demokracja. Mimo jej znaczenia nadal pomija się ją w kontekście praktyki edukacyjnej – szczególnie na wczesnych etapach edukacyjnych, neguje się istnienie potrzeby edukacji demokratycznej wśród najmłodszych jednostek poddawanych ustawowej edukacji. Stało się to przyczynkiem do rozpoczęcia badań nad wartościami demokratycznymi w edukacji wczesnoszkolnej, które nie były jeszcze poddawane analizie w kontekście „nowej” podstawy programowej.

Cel badań: Celem badań było rozpoznanie i ocena efektów kształcenia odnoszących się do tychże wartości w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla pierwszego etapu edukacyjnego.

Metoda badań: Metodę zbierania danych stanowiło przeszukiwanie źródeł wtórnych, a metodę analizy danych – analiza semantyczna treści skupiona na jawnym przekazie tekstu. Wyniki: Wyniki pokazały, że wymagania odnoszące się do wartości demokratycznych w podstawie programowej dla pierwszego etapu edukacyjnego są bardzo nieliczne i skupiają się wokół obszaru wiedzy i umiejętności, pomijając postawy.

Wnioski: Zamierzenia sformułowane w ramach dokumentów prawno-oświatowych nierzadko ulegają deformacji i są zagrożone pominięciem w ramach praktyki edukacyjnej przez występowanie programu nieformalnego i ukrytego, a to z kolei sprawia, że kształtowanie warunków umożliwiających dziecku bycie aktywnym obywatelem jest jeszcze bardziej zagrożone.


Słowa kluczowe


wartości demokratyczne; edukacja wczesnoszkolna; podstawa programowa 

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Borucka, A., Ostaszewski, K. (2008). Koncepcja resilience. Kluczowe pojęcia i wybrane zagadnienia. Medycyna Wieku Rozwojowego, 12, s. 587-597.

Bronfenbrenner, U. (1978). The Social Role of the Child in Ecological Perspective, Zeitschrift für Soziologie 7, 4-20. https://doi.org/10.1515/zfsoz-1978-0101

Brzozowska-Brywczyńska, M. (2013). (Poza) artykuł 12: partycypacja dzieci i młodzieży w świetle Konwencji o Prawach Dziecka oraz wybranych ujęć teoretycznych. W: D. Kassjanowicz, A. Sekuła, (Red.) Edukacja obywatelska w działaniu (s. 27-71). Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Buchnat, M., Chmura-Rutkowska I. (2016). Edukacja wczesnoszkolna w klasach 1-3 – raport przedmiotowy. W: I. Chmura-Rutkowska i in. (Red.), Gender w podręcznikach. Projekt badawczy. Raport. Tom 2. Raporty przedmiotowe i rekomendacje (s. 32-88). Fundacja Feminoteka.

Buk-Cegiełka, M. (2018). Szanse wychowania ku wartościom w aktualnej podstawie programowej w świetle integralnego rozwoju dziecka w młodszym wieku szkolnym. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 1, s. 129-141. http://dx.doi.org/10.17951/lrp.2018.37.1.129-141

Chmura-Rutkowska, I. i in. (Red.). (2015). Gender w podręcznikach. Projekt badawczy. Raport. Tom 1-3. Fundacja Feminoteka.

Correia, N., Camilo, C., Aguiar, C., Amaro, F. (2019). Children's right to participate in early childhood education settings: A systematic review. Children and Youth Services Review, 100, s. 76-88. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2019.02.031

Czerepaniak-Walczak, M. (2016). Szanse i zagrożenia emancypacji poprzez edukację w szkole wyższej, Pedagogika Szkoły Wyższej, 2, s. 11-21. https://doi.org/10.18276/psw.2016.2-02

Demagog.org. (2021). Ile wynosi liczba nauczycieli etyki w polskich szkołach? Pobrane 15.12.2022 z: https://demagog.org.pl/wypowiedzi/ile-wynosi-liczba-nauczycieli-etyki-w-polskich-szkolach/

Democracy Index 2021. (2022). Pobrane 13.11.2022 z: https://www.eiu.com/n/campaigns/democracy-index-2021

Domeracki, P. (2022). Prowizoryczny (substytutywno-dyspersyjny) status etyki w polskim systemie edukacji, Studia Paedagogica Ignatiana, 3, s. 55-86. https://doi.org/10.12775/SPI.2022.3.003

Dostępność lekcji religii wyznań mniejszościowych i lekcji etyki w ramach systemu edukacji szkolnej. Analiza i zalecenia. (2015). Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich, 6. Pobrano 13.11.2022 z: https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/BIULETYN%20RZECZNIKA%20PRAW%20OBYWATELSKICH%202015%20nr%206.pdf

Dudzikowa, M. (2008). Erozja kapitału społecznego w szkole w kulturze nieufności. W: M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak (Red.), Wychowanie. Pojęcia – Procesy – Konteksty, t.4 (s. 205-262). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Erikson, E. (1997). Dzieciństwo i społeczeństwo. Dom Wydawniczy REBIS.

Espinoza, K.G., Egido, L.T. (2022). Analysis of an experience of daily practices of democracy in early childhood education. Teoría de la Educación. Revista Interuniversitaria, 1, s. 139-165. https://doi.org/10.14201/teri.25174

Fundacja Wolność od Religii. Mapa nie(równości) w szkole. Pobrane 19.11.2022 z: rownoscwszkole.pl

Gawlicz, K. (2020). Szkoły demokratyczne w Polsce. Praktykowanie alternatywnej edukacji. Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.

Gruszczyk-Kolczyńska, E., Zielińska E. (2015). Dziecięca matematyka - dwadzieścia lat później. Książka dla rodziców i nauczycieli starszych przedszkolaków, Bliżej Przedszkola.

Halabi, R. (2022). Dialogic teaching in the academy: difficulties, challenges and an opportunity for engaged, active and critical learning. Pedagogy, Culture & Society. https://doi.org/10.1080/14681366.2022.2041707

Haraldstad, Å., Tveit, A.D., Kovač, V.B. (2022). Democracy in schools: qualitative analysis of pupils’ experiences of democracy in the context of the Norwegian school. Cambridge Journal of Education, 1, s. 73-89. https://doi.org/10.1080/0305764X.2021.1935738

IBE (2013). Raport referencyjny. Odniesienie Polskiej Ramy Kwalifikacji na rzecz uczenia się przez całe życie do Europejskiej Ramy Kwalifikacji. Pobrane 18.11.2022 z: https://kwalifikacje.edu.pl/wp-content/uploads/publikacje/PDF/Raport_referencyjny_PL_na_strone.pdf

Jankowski, T. (2013). Taksonomia Blooma, Krathwohla i Simpsona. Pobrane 25.11.2022 z: https://www.jankowskit.pl/metodyka-nauczania-i-dydaktyka/taksonomia-blooma.html.

Jastrzębska-Krajewska, Z., (2022). Ruch plus muzyka równa się matematyka, Bliżej przedszkola.

Józefowicz, A. (2013). Region oraz edukacja regionalna w podstawach programowych wychowania przedszkolnego i szkoły podstawowej, Ars inter Culturas, 2, s. 105-117.

Kielar-Turska, M. (2011). Średnie dzieciństwo - wiek przedszkolny. W: J. Trempała, (Red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 202-233). Wydawnictwo Naukowe PWN.

Klus-Stańska, D. (2019). Formatowanie dziecka i dzieciństwa. Kontrowersje wokół rozumienia rozwoju w diagnostycznym paradygmacie pedagogiki. W: M. Wiśniewska Kin, J. Bonar, A. Buła (Red.), Horyzonty dziecięcych znaczeń. Granice - rozpoznania – perspektywy (s. 13-32). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Kopińska, V. (2016). Wartości demokratyczne w szkole. Krytyczna analiza podstaw programowych kształcenia ogólnego, Rocznik Pedagogiczny, 39, s. 55-67.

Kopińska, V. (2018). Zmiana polskich podstaw programowych kształcenia ogólnego w zakresie kompetencji społecznych i obywatelskich. Analiza krytyczna, Parezja, 1, s. 132-154. https://doi.org/10.15290/parezja.2018.09.08

Kopińska, V. (2019a), Country Report: Civic and Citizenship Education in Polish School, Journal of Social Science Education, 1, s. 172-202. https://doi.org/10.4119/jsse-1409

Kopińska, V. (2019b). Szkoła jako miejsce antyedukacji obywatelskiej. W: K. Szafraniec (Red.), Młodzi 2018 (s. 149-161). A PROPOS Serwis Wydawniczy Anna Sikorska-Michalak.

Kopińska, V., Solarczyk-Szwec, H. (Red.). (2017). Kompetencje społeczne i obywatelskie w podstawach programowych kształcenia ogólnego. Analiza krytyczna, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Kozłowska, A. (2021). Edukacja ekologiczna w polskiej podstawie programowej, Rocznik Pedagogiczny, 44, s. 123-150. https://doi.org/10.2478/rp-2021-0009

Kwieciński, Z. (2019). Edukacja w galaktyce znaczeń, W: Z. Kwieciński, B. Śliwerski (Red.), Pedagogika (s. 41-54). Wydawnictwo Naukowe PWN.

Mach, E. (2019). Edukacja jako platforma budowania gotowości ucznia do przestrzegania praw człowieka : prawa człowieka w podstawie programowej i wybranych podręcznikach do edukacji wczesnoszkolnej, W: A. Czubik i in. (Red.), Prawa człowieka wobec wyzwań współczesnego świata (s. 257-272). Wydawnictwo Księgarnia Akademicka.

Nawrocki, R. (2021). Kultura demokracji w szkole. Wolters Kluwer.

Nowicka, M. (2019). Pełnomocność dziecka w edukacji wczesnoszkolnej w odsłonie krytycznych zdarzeń. Studia Edukacyjne, 55, s. 27-38. https://doi.org/10.14746/se.2019.55.2

Olczak, A. (2015). Umowa z dzieckiem w przedszkolu. Fundacja Edukacja – Demokracja – Rozwój.

Pankowska, D. (2020). Health Education in Upper Secondary Schools – Assumptions and Opportunities of Implementation in the Light of the Curriculum, Przegląd Badań Edukacyjnych, 1, s. 5-26. https://doi.org/10.12775/PBE.2020.001

Pankowska, D., Chomczyńska-Rubacha, M. (2015). Formalne podstawy edukacji a polityka gender mainstreaming, Studia Edukacyjne, 36, 2015, s. 55-72. https://doi.org/10.14746/se.2015.36.4

Przybyła, T. i in. (2020). Dziecięca matematyka, W: H. Krauze-Sikorska, Klichowski M. (Red.), Pedagogika dziecka. Podręcznik akademicki (s. 119-138). Wydawnictwo Naukowe UAM.

Rubacha, K. (2008). Metodologia badań nad edukacją. Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne.

Semadeni, Z. (2016). Podejście konstruktywistyczne do matematycznej edukacji wczesnoszkolnej, Ośrodek Rozwoju Edukacji.

Solarczyk-Szwec, H. (2021). Quo vadis? O rozwoju społecznym ucznia w świetle podstaw programowych kształcenia ogólnego, W: V. Kopińska, B. Przyborowska, H. Solarczyk-Szwec (Red.), Podstawy programowe kształcenia ogólnego (od)nowa? Raport z badania kompetencji społecznych i obywatelskich (s. 43-80), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Symonowicz-Jabłońska, I., Wieczór, E. (2017). Kompetencje społeczne i obywatelskie w podstawach programowych I etapu edukacyjnego, W: V. Kopińska, H. Solarczyk-Szwec (Red.), Kompetencje społeczne i obywatelskie w podstawach programowych kształcenia ogólnego. Analiza krytyczna (115-132), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Szoska, M. (2019). Nieuchwytna obecność. Film i nowe media w nowej podstawie programowej kształcenia ogólnego, Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Ad Didacticam Litterarum Polonarum Et Linguae Polonae Pertinentia, 10, s. 183-193. https://doi.org/10.24917/20820909.10.17

Śliwerski B. (2011). Czy oświata potrzebuje przewrotu kopernikańskiego?, W: J. Szomburg (Red.), Rozwój i edukacja. Wielkie przewartościowanie (s. 73-84). Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową.

Śliwerski, B. (2008). Klinika szkolnej demokracji. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Trempała, J., Olejnik, M. (2011). Badanie rozwoju psychicznego człowieka. W: J. Trempała (Red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 127-144), Wydawnictwo Naukowe PWN.

Treviño, E, Carrasco, D., López Hornickel, N., & Zúñiga, C. G. (2021). A School Effectiveness Approach to Good Citizenship. W: E. Treviño, D. Carrasco, E. Claes, K. J. Kennedy (Red.) Good Citizenship for the Next Generation (s. 67-88). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-030-75746-5

Zalecenie Rady z dnia 22 maja 2018 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie. (Tekst mający znaczenie dla EOG). 2018/C 189/01. Pobrane 25.11.2022 z: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32018H0604(01)&from=en

Załącznik nr 2 do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. 2017 poz. 356).

Zawadzka, E. (2020). Konteksty pedagogizacyjne w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla czteroletniego liceum i pięcioletniego technikum, Forum Oświatowe, 1, s. 127-146. https://doi.org/10.34862/fo.2020.1.8

Zyngier, D., Traverso, M.D., Murriello, A. (2015). ‘Democracy will not fall from the sky.’ A comparative study of teacher education students’ perceptions of democracy in two neoliberal societies: Argentina and Australia, Research in Comparative & International Education, 2, s. 275-299. https://doi.org/10.1177/1745499915571709




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/lrp.2023.42.1.79-99
Data publikacji: 2023-04-28 18:21:11
Data złożenia artykułu: 2022-12-15 19:46:22


Statystyki


Widoczność abstraktów - 1021
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 442

Wskaźniki





Prawa autorskie (c) 2023 Natalia Stek-Łopatka

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.