Człowiek – natura – sacrum. O tajemnicy istnienia na wybranych przykładach polskiej literatury wieku XIX i XX

Bartłomiej Borek

Streszczenie w języku polskim


W artykule poddano interpretacji wybrane dzieła Adama Mickiewicza, Bolesława Prusa, Stanisława Przybyszewskiego, Bronisławy Ostrowskiej, Kazimiery Iłłakowiczówny i (kontekstowo) Jana Kasprowicza. Swoistej re-lektury dokonano z wykorzystaniem triady człowiek – natura – sacrum, warunkującej postrzeganie sakralizowanego świata. Taki punkt wyjścia pozwolił na przedstawienie niejasnych, kosmicznych i tajemniczych proweniencji antropomorfizowanych bohaterów (na przykład natury czy wojny), a także podkreślenie ich psychicznych i fizycznych metamorfoz. W analizie wykorzystano mitoznawstwo porównawcze i krytykę ekumeniczną, stanowiące punkt wyjścia do docierania do głębokich warstw semantycznych tekstów, co pozwoliło na nowe odczytania.


Słowa kluczowe


człowiek; natura; sacrum; kosmos; tajemnica; metamorfoza; poezja

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Baran, Zbigniew. Artystyczne i kulturowe pierwiastki poezji Kazimiery Iłłakowiczówny w procesie edukacji literackiej dzieci i młodzieży. Wałbrzych: Wydawnictwo Wałbrzyskiej Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości, Wałbrzych 2014.

Borek, Bartłomiej. „»Idzie miłość do mnie, gdy wiszę nagi wśród szyderczych zwierciadeł«. O tajemnicy miłości własnej w „Niedokonanym” Tadeusza Micińskiego”. W: Oblicza miłości. Studia literaturoznawcze, red. Krzysztof Bałękowski, Kamil Maciąg, 65–81. Lublin: Tygiel, 2016.

Janicka, Krystyna. Światopogląd surrealizmu. Warszawa: Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, 1985.

Czaplejewicz, Eugeniusz. „Architektoniczne wizje Prusa (państwa, człowieka i literatury)”. W: Dziewiętnastowieczność. Z poetyk polskich i rosyjskich XIX wieku. Prace poświęcone X Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów w Sofii, t. 77, red. Eugeniusz Czaplejewicz, Wincenty Grajewski, 375‒402. Wrocław: Zakład Narodowy im.

Ossolińskich, 1988.

Eliade, Mircea. Traktat o historii religii. Tłum. Jan Wierusz-Kowalski. Warszawa: Aletheia, 1966.

Falk, Maryla. Mit psychologiczny w starożytnych Indiach. Tłum. Ireneusz Kania, Kraków: Universitas, 2011.

Forstner, Dorothea. Świat symboliki chrześcijańskiej. Tłum. i oprac. Wanda Zakrzewska, Paweł Pachciarek, Ryszard Turzyński. Warszawa: PAX, 1990.

Frontczak, Jarosław. „Poszukiwanie paradygmatu”. Sztuka i Filozofia, 1996, nr 11: 52‒65.

Gutowski, Wojciech. „Burzyciel świątyń i budowniczy nadgwiezdnych miast. O symbolice architektonicznej w twórczości Tadeusza Micińskiego.” 113‒147. W: tenże, Pasje wyobraźni. Szkice o literaturze romantyzmu i Młodej Polski. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1991.

Gutowski, Wojciech. Nagie dusze i maski. O młodopolskich mitach miłości. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1992.

Gutowski, Wojciech. „Pokusy nicości i tajemnic Pełni. Młodopolskie obrazy eschatologii”. W: tenże, Z próżni nieba ku religii życia. Motywy chrześcijańskie w literaturze Młodej Polski, 316–369. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2001.

Gutowski, Wojciech. Mit – Eros – Sacrum. Sytuacje młodopolskie. Kraków: Homini, 1999.

Herman, Marek. Metaforyka astralna w poezji rzymskiej. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2007.

Iłłakowiczówna, Kazimiera. Wiersze zebrane, t. 1, Warszawa: PIW, 1971.

Kępiński, Antoni. Melancholia. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2001.

Kępiński, Zdzisław. Mickiewicz hermetyczny. Warszawa: PWN, 1980.

Kolankiewicz, Leszek. „Carl Gustaw Jung – wędrowiec Wschodu”. W: Carl Gustav Jung: Podróż na Wschód, red. Leszek Kolankiewicz, 5–29. Warszawa: Pusty Obłok, 1989.

Kopaliński, Władysław. Słownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990.

Krassowski, Maciej. „O poezji Bronisławy Ostrowskiej”. W: Bronisława Ostrowska, Poezje wybrane, 5–20. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1976.

Lichański, Stefan. „Spójnia ślubnego pierścienia”. W: tenże, Cienie i profile. Studia i szkice literackie, 367–399. Warszawa: PIW, 1967.

Łagosz, Marek. Realność czasu. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2007.

Matuszek, Gabriela. „Demony Przybyszewskiego, czyli o szatanie wczesnej nowoczesności”. Stan Rzeczy 2011, nr 1: 117–130.

Matuszek, Gabriela. „Melancholik, mistyk, narcystyczny kochanek, samotny »homo dolorosus«”. W: Stanisław Przybyszewski, Poematy prozą, 5–37. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2003.

Matuszek, Gabriela. Stanisław Przybyszewski – pisarz nowoczesny. Eseje i proza – próba monografii. Kraków: Universitas, 2008.

Mickiewicz, Adam. „Dziady, cz. III”. W: tenże, Utwory dramatyczne, T. 3, oprac. Stanisław Pigoń, 123–256. Warszawa: Czytelnik, 1983.

Mielhorski, Robert. „Światło anamnezy. O utworze Zbigniewa Herberta »Pan Cogito myśli o powrocie do rodzinnego miasta«”. Filo – Sofija 2014, nr 27: 159‒184.

Mochnacki, Maurycy. O literaturze polskiej w wieku dziewiętnastym. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1923.

Olkusz, Wiesław. „Orientalizm w poezji doby pozytywizmu”. Pamiętnik Literacki 1991, nr 2: 17‒59.

Opacki, Ireneusz. „Gra symetrii. (»Z legend dawnego Egiptu« Bolesława Prusa)”. W: Nowela, opowiadanie, gawęda. Interpretacje małych form narracyjnych, red. Kazimierz Bartoszyński, Maria Jasińska-Wojtkowska, Stefan Sawicki, 131–155. Warszawa: PWN, 1979.

Ostrowska, Bronisława. Antologia. Warszawa: Hachette, 2012.

Otto, Rudolf. Świętość: elementy irracjonalne w pojęciu bóstwa i ich stosunek do elementów racjonalnych. Wrocław: Thesaurus Press, 1993.

Platon. Timajos, Kritias albo Atlantyk. Tłum. Paweł Siwek. Warszawa: PWN, 1986.

Podraza-Kwiatkowska, Maria. Symbolizm i symbolika w poezji Młodej Polski: teoria i praktyka. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1975.

Prus, Bolesław. „Z legend dawnego Egiptu”. W: tenże, Pisma, t. 9, red. Ignacy Chrzanowski, Zygmunt Szweykowski, 241–248. Warszawa: Wydawnictwo Gebethnera i Wolffa, 1935.

Przybysławski, Artur. Coincidentia oppositorum. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2004.

Przybyszewski, Stanisław. Androgyne. Kraków: Drukarnia Wydawnicza im. W.L. Anczyca, 1900.

Przybyszewski, Stanisław. Tyrteusz (z cyklu „Wojna”). Wiedeń: Wydawnictwo Naczelnego Komitetu Narodowego, 1915.

Przybyszewski, Stanisław. Z cyklu wigilii. W: tenże, Poematy prozą, 169–206. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2003.

Sawicka, Jolanta. „Symbolika lunarna w średniowiecznej poezji liturgicznej”. Pamiętnik Literacki 2002, nr 3: 5‒35.

Schaeffler, Robert. „Przypomnienie/anamneza”. Tłum. Paweł Pachciarek. W: Leksykon religii, red. Franz König, Hans Waldenfels, 369–370. Warszawa: Verbinum, 1997.

Senczkowska, Aldona. „»Lunarna osobowość« Juliusza Słowackiego. Zarys problemu”. Litteraria 2012, nr 39: 59‒74.

Sikora, Tomasz. EUOI. Studia z symbolizmu i metaforyzacji katoptrycznej. Kraków: Nomos, 2004.

Skała, Agata. „W poszukiwaniu prawdy o człowieku. »Diokles« Henryka Sienkiewicza”. Estetyka i Krytyka 2009‒2010, nr 17/18: 237‒247.

Tomasik, Tomasz. „Spotkanie z Wielką Matką: sztuka paleolityczna w twórczości Wisławy Szymborskiej i Zbigniewa Herberta.” Pamiętnik Literacki 2012, nr 103/1: 129‒145.

Tuczyński, Jan. Motywy indyjskie w literaturze polskiej. Warszawa: PWN, 1981.

Wypustek, Andrzej. „Motyw powrotu duszy do eteru w greckich epigramach nagrobnych”. Acta Universitatis Wratislaviensis 2010, nr 30: 145‒156.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/kw.2019.27.77-100
Data publikacji: 2019-07-30 20:19:17
Data złożenia artykułu: 2018-07-25 19:36:09


Statystyki


Widoczność abstraktów - 2465
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2019 Bartłomiej Borek

##submission.licenseURL##: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/deed.pl