Wyślij tekst przez e-mail 
„Obcy” kraj, „inne” społeczeństwo. XVII-wieczna Anglia w relacjach podróżniczych mieszkańców Rzeczypospolitej – wyobrażenia a rzeczywistość.
Streszczenie w języku polskim
Podróż w okresie nowożytnym odgrywała ważną rolę w kształtowaniu horyzontu „geograficznego” oraz tworzeniu wyobrażeń o „obcych” państwach i „innych” narodach. „Ciekawość” była podstawowym impulsem do rozpoczęcia podróży, stymulowała rozwój wiedzy, inspirowała oraz zachęcała do skrupulatnej obserwacji otaczającej rzeczywistości. Celem artykułu jest zrekonstruowanie sympatii i uprzedzeń wobec angielskiego społeczeństwa oraz wyobrażenia Anglii istniejącego w świadomości staropolskich wojażerów. Podstawę źródłową artykułu stanowią drukowane i rękopiśmienne relacje z podróży i misji poselskich oraz instrukcje wychowawcze. Relacje zawierają intersujące deskrypcje, które są świadectwem konfrontacji wyobrażeń z zastaną rzeczywistością. Materiał źródłowy prezentuje różnorodny wizerunek Anglika. W relacjach staropolskich podróżników dominują uwagi związane z aspektem religijnym. Opisy panującego wyznania były nacechowane emocjonalnie oraz stanowiły manifestację uczuć i przekonań religijnych katolików, jak również innowierców. Obraz Anglika – heretyka to stereotyp mocno osadzony w mentalności staropolskiej. Otrzymany obraz Anglii to wynik realnie istniejącej rzeczywistości, ale również subiektywnych opinii, wrażeń, sympatii oraz mitów i stereotypów funkcjonujących w sarmackiej świadomości.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Bibliografia
Źródła archiwalne:
Biblioteka Książąt Czartoryskich, rkps 3031 IV: Wąsowski B., Europaea Peregrinatio Quam Peril-
liarum Ac MMDD Nicolai à Grudna Grudziński tune Ustiensis, postea Golubiensis Gryboviensis
et Guzoviensis Capitanei, et Sigismundi à Grudna Grudziński tunc Bolemoviensis Germanorum
Fratrum Peregrinationis Comes P. Bartholomacus Nathanael Wąsowski. S. JESU omnium opere
hec contectorum spectacor Calamo manuque propria descripsit et reliquit Collegio Posnaniensis S.J.
Anno a Peregrino in terries Verbo Dei 1650 ad 1656.
Źródła drukowane:
Billewicz T., Diariusz podróży po Europie w latach 1677-1678, oprac. M. Kunicki-Goldfinger, Warszawa 2004.
Gawarecki S., Diariusz drogi. Podróż Jana i Marka Sobieskich po Europie 1646-1648, oprac. i wstęp M. Kunicki-Goldfinger, Warszawa 2013.
Kossowicz J.M., Diariusz podróży po Europie (1682-1688), oprac., wstęp i komentarz A. Markiewicz, Warszawa 2017.
Niemcewicz J.U., Opisanie podróży i poselstwa, które w imieniu Najjaśniejszego Króla polskiego i szwedzkiego, Władysława IV, odprawował Jan Zawadzki, starosta świecki, podkomorzy królewski do książąt niemieckich, do królewiów szwedzkiej i czeskiej, do Zjednoczonych Prowincyi Belgów i do Króla angielskiego w r. 1633, [w:] idem, Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszcze, t. III, Lipsk 1839, s. 95-133.
Ossoliński J., Pamiętnik, oprac. W. Czapliński, Warszawa 1976.
Piaseczyński A., Instrukcja dla syna wyjeżdzającego za granicę (1642), [w:] Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.), wstępem i objaśnieniami opatrzyły M. E. Kowalczyk i D. Żołądź-Strzelczyk, Wrocław 2017, s. 329-338.
Sobieski J., Peregrynacja po Europie (1607-1613). Droga do Baden (1638), oprac. J. Długosz, Wrocław 1991.
Weselski-Laetus J., Peregrinatio suscepta anno reparatae salutis M.DC.XXX.VII a me Andrea de Naglovice Rej in Daniam, Angliam ac Foederatus Belgium, cum Illustrissimum S.R.M. Poloniae legatum, Andream a Naglovice Rej, patruum meum comitater [...], wyd. przez O. Odložilíka, „Časopis Matice Moravské” 1930, t. 54, s. 114-177.
Opracowania:
Baczewski S., Szlachectwo. Studium z dziejów idei w piśmiennictwie polskim. Druga połowa XVI wieku-XVII wiek, Lublin 2009.
Benedyktowicz Z., „Portrety obcego”. Od stereotypu do symbolu, Kraków 2000.
Bogdan D., Studenci z Rzeczypospolitej na Uniwersytecie Królewieckim w latach 1544-1619, [w:] Królewiec a Polska, pod red. M. Biskupa i W. Wrzesińskiego. Olsztyn 1993.
Bogucka M., Rzeczpospolita szlachecka a Niderlandy XVI-połowa XVII w., [w:] Rubens, Niderlandy i Polska. Materiały sesji naukowej Łódź 25-26 lutego 1978, pod red. J.A. Ojczyńskiego, Łódź 1978, s. 14-26.
Bokszański Z., Stereotyp a kultura, Wrocław 2001.
Bystroń J.S., Megalomania narodowa, Warszawa 1995.
Chachaj M., Orszak młodego magnata odbywającego podróż edukacyjną (wiek XVI-XVIII), [w:] Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku, pod red. E. Dubas-Urwanowicz i J. Urwanowicza, Warszawa 2006, s. 166-178.
Chachaj M., Wykształcenie wyższe a kariera w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, [w:] Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, pod red. W. Iwańczaka i K. Brachy, Kielce 1997, s. 275-290.
Chachaj M., Zagraniczna edukacja Radziwiłłów od początku XVI do połowy XVII wieku, Lublin 1995.
Cynarski S., Sarmatyzm – ideologia i styl życia, [w:] Polska XVII w. Państwo – społeczeństwo – kultura, pod red. J. Tazbira, Warszawa 1974.
Długosz J., Jakub Sobieski 1590-1646. Parlamentarzysta, polityk i pamiętnikarz, Wrocław 1989, s. 149.
Dziechcińska H., O staropolskich dziennikach podróży, Warszawa 1991.
Grochowski G., Stereotypy-komunikacja-literatura, „Przestrzenie Teorii” nr 2, Poznań 2003.
Kamecka M., „Kogo bogowie nienawidzą, tego dozorcą małoletnich uczynili”. Uwagi o roli guwernera w rodzinie szlacheckiej w XVIII w., [w:] Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV-XX w. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, pod. red. C. Kuklo, Warszawa 2008, s. 341-352.
Kowalczyk M.E., Obraz Włoch w polskim piśmiennictwie geograficznym i podróżniczym osiemnastego wieku, Toruń 2005.
Kowalski P., Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa-Wrocław 1998.
Kucharski A., Theatrum peregrinandi. Poznawcze aspekty staropolskich podróży w epoce późnego baroku, Toruń 2013, s. 67-70.
Kuchowicz Z., Człowiek polskiego baroku, Łódź 1992.
Maliszewski K., Komunikacja społeczna w kulturze staropolskiej. Studia z dziejów kształtowania się form i treści społecznego przekazu w Rzeczypospolitej szlacheckiej, Toruń 2001.
Maliszewski K., W kręgu staropolskich wyobrażeń o świecie, Lublin 2006.
Mamzer H., Tożsamość w podróży. Wielokulturowość a kształtowanie tożsamości jednostki, Poznań 2002.
Markiewicz A., Europa w dzienniku podróży Aleksandra Jana i Jana Stanisława Jabłonowskich z lat osiemdziesiątych XVII wieku, [w:] Staropolski ogląd świata – problem inności, pod red. F. Wolańskiego, Toruń 2007, s. 150–162.
Markiewicz A., Grand tour Aleksandra Jana i Jana Stanisława Jabłonowskich z lat 80 tych XVII w., „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Historyczne”, 2005, z. 132, s. 57-69.
Markiewicz A., Kilka uwag o zagranicznej podróży edukacyjnej młodych Tarłów (1663), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Historyczne”, 2017, z. 144, s. 481-497.
Markiewicz A., Między Lwowem a Paryżem. Guwernerzy młodych podróżników z lat osiemdziesiątych XVII wieku, [w:] Staropolski ogląd świata – Rzeczpospolita między okcydentalizmem a orientalizacją, materiały z sesji naukowej, red. R. Kołodzieja, F. Wolańskiego, Toruń 2009, s. 164–173.
Markiewicz A., Podróż edukacyjna Adama Mikołaja Sieniawskiego na zachód Europy (1684–1686), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Historyczne”, 2006, z. 133, s. 43-54.
Markiewicz A., Podróże edukacyjne w czasach Jana III Sobieskiego: Peregrinationes Jablonovianae, Warszawa 2011.
Markiewicz A., „W cudzych krajach komperegrynant". Kilka uwag na temat zagranicznej podróży kasztelanica kamienieckiego Stefana Potockiego, [w:] Samotrzeć, w kompanii czy z orszakiem? Społeczne aspekty podróżowania w średniowieczu i w czasach nowożytnych, pod red. M. Saczyńskiej, E. Wółkiewicz, Warszawa 2012, s. 339–353.
Markiewicz M., Ogląd świata w dawnych epokach – kłopot dla historyków, [w:] Sic erat in fatis. Studia i szkice historyczne dedykowane Profesorowi Bogdanowi Rokowi, t. 1, pod red. E. Kościk, R. Żerelika, P. Badyna, F. Wolańskiego, Toruń 2012, s. 493-501.
Mirga A., Stereotyp jako model „prawdziwego swojego” i „obcego”. (Próba rekonstrukcji teoretycznej zjawiska stereotypu), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne”, 1984, s. 19, s. 51-69.
Niewiara A., Wyobrażenia o narodach w pamiętnikach i dziennikach z XVI-XIX wieku, Katowice 2000.
Nowicka E., Swojskość i obcość jako kategorie socjologicznej analizy, [w:] Swoi i obcy, pod red. E. Nowickiej, Warszawa 1990, s. 5-53.
Pawlak M., Kilka uwag o opiekunach polskich peregrynantów w XVI i XVII w., [w:] Między wielką polityką a szlacheckim partykularzem, Toruń 1993, s. 113-121.
Pawlak M., Studia uniwersyteckie młodzieży z Prus Królewskich w XVI-XVIII w., Toruń 1988.
Pietrzyk Z., W kręgu Strasburga: z peregrynacji młodzieży z Rzeczypospolitej polsko-litewskiej w latach 1538-1621, Kraków 1997.
Podemski K., Socjologia podróży, Poznań 2004.
Rok B., Hiszpania w opinii społeczeństwa Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku, „Studia Historyczne”, R. XXXVIII, 1995, z. 3, s. 335–352.
Rok B., Obraz Ameryki w polskim piśmiennictwie geograficznym XVIII wieku, [w:] Studia z dziejów kultury i mentalności czasów nowożytnych, red. K. Matwijowski, B. Rok, Wrocław 1993, s. 135–146.
Rok B., Obraz Niemców i Niemiec w polskim piśmiennictwie geograficznym XVIII w., „Acta Universitatis Wratislaviensis”, R. LXXIV, 1990, s. 105–110.
Rok B., Staropolskie relacje geograficzne o Syberii w XVIII wieku, [w:] Syberia w historii i kulturze narodu polskiego, Wrocław 1998, s. 41–45.
Rok B., Stosunek do obcych narodów w świetle polskich kompendiów geograficznych XVIII w., „Acta Universitatis Vratislaviensis”, 1988, s. 105–115.
Rok B., Znajomość Austrii w polskich dziełach geograficznych w XVIII wieku, „Sobótka”, R. 4, 1983, s. 577–582; Staropolski ogląd świata. Materiały z konferencji Wrocław 23–24 października 2004 r., pod red. B. Roka i F. Wolańskiego, Wrocław 2004.
Tazbir J., Niderlandy i sztuka niderlandzka w opinii polskich podróżników epoki Rubensa, [w:] Rubens, Niderlandy i Polska. Materiały sesji naukowej Łódź 25-26 lutego 1978, pod red. J.A. Ojczyńskiego, Łódź 1978, s. 27-39.
Tazbir J, Szlaki kultury polskiej, Warszawa 1986.
Wolański F., „Inność” przestrzeni miasta w relacjach polskich peregrynantów w XVIII w., [w:] Staropolski ogląd świata – problem inności, pod red. F. Wolańskiego, Toruń 2007, s. 316-324.
Żołądź-Strzelczyk D., Ideały edukacyjne doby staropolskiej. Stanowe modele i potrzeby edukacyjne szesnastego i siedemnastego wieku, Warszawa 1990.
Żołądź-Strzelczyk D., Krytyka zagranicznych wojaży edukacyjnych młodzieży polskiej [w:] W służbie historii nauki, kultury, edukacji. Księga pamiątkowa dedykowana prof. Lechowi Mokrzeckiemu, pod red. R. Grzybowskiego i T. Maliszewskiego, Gdańsk 2008, s. 196-201.
Żołądź-Strzelczyk D., „Nadobna to jest rzecz młodemu człowiekowi do cudzych krajów się przejeździć” – miejsce podróży w edukacji polskiej szlachty XVI-XVII wieku, [w:] Samotrzeć, w kompanii czy z orszakiem? Społeczne aspekty podróżowania w średniowieczu i w czasach nowożytnych, pod red. M. Saczyńskiej, E. Wółkiewicz Warszawa 2012, s. 323-338.
Żołądź-Strzelczyk D., Peregrinatio academia. Studia młodzieży polskiej z Korony i Litwy na akademiach i uniwersytetach niemieckich w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, Poznań 1996.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/kw.2023.36.9-31
Data publikacji: 2023-12-31 21:51:29
Data złożenia artykułu: 2023-04-12 13:55:18
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2023 Paulina Nortowska
##submission.licenseURL##: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/