Aksjologiczne podstawy stosowania prawa – perspektywa prawa słusznego

Streszczenie w języku polskim

W artykule zostało podjęte zagadnienie aksjologicznych podstaw stosowania prawa w perspektywie prawa słusznego. Podstawy takie powinny być jasne, pewne, solidne, trwałe i takie daje właśnie teoria prawa słusznego. W opracowaniu wyjaśniono rozumienie prawa słusznego i wartości je fundujących, a są nimi: prawda, dobro, sprawiedliwość, godność człowieka. Wartości te są aksjologicznymi podstawami bytu prawa, tj. wartościami leżącymi u źródeł procesów tworzenia prawa, ale w istocie są też (powinny być) zasadniczymi, podstawowymi wartościami stosowania prawa. W procesach stosowania prawa rola słuszności wiąże się z wymogiem wydania właściwego, godziwego orzeczenia. Sądy w stosowaniu prawa dysponują sporym zakresem/marginesem swobody. Jego wykorzystanie powinno dokonywać się ze „wzrokiem skierowanym na słuszność”, bowiem ustalone w decyzji finalnej skutki prawne dotyczą zawsze człowieka (bezpośrednio czy pośrednio). Rola słuszności może wiązać się z „udoskonaleniem prawa” w sensie jego praktycznej konkretyzacji. Kategoria ta, gdy zachodzi taka konieczność, może być także narzędziem naprawiania, poprawiania prawa, pozwala sprzeciwić się, wyjść poza posłuszeństwo ustawom, słuszność bowiem nie dozwala na podjęcie decyzji niesprawiedliwej. Słuszność spełnia też funkcję korektury stanowionego prawa, niwelującej napięcia między ogólnym charakterem prawa a indywidualnym charakterem przypadków, mogącej też wypełniać luki w prawie. Słuszność w stosowaniu prawa jest zatem wartością korygującą – naprawiającą, udoskonalającą, uzupełniającą prawo i jednocześnie dopełniającą sprawiedliwość. W opracowaniu, w oparciu o model decyzyjny sądowego stosowania prawa, zostały ponadto przedstawione sposoby dochodzenia do decyzji słusznej. Sformułowano też pogląd o możliwości podjęcia jedynej słusznej decyzji. W konkluzji rozważań stwierdzono, iż wartości budujące słuszność, stanowiące zarazem aksjologiczne podstawy stosowania prawa, przeciwstawiają się arbitralności ocen i decyzji sędziowskich.