Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Aspekty prawno-ustrojowe unii troistej. Z dziejów federalizmu w Europie Środkowo-Wschodniej w epoce nowożytnej
Streszczenie w języku polskim
Dzieje europejskiego federalizmu, w tym związków unijnych, w których uczestniczyła Rzeczpospolita szlachecka, nabrały w ostatnim czasie szczególnej aktualności. Sporo napisano zwłaszcza na temat unii polsko-litewskiej, łączącej oba te państwa na przestrzeni kilku stuleci. Stosunkowo mało natomiast znane są dzieje, podejmowanych w epoce wczesnonowożytnej, prób stworzenia w Europie Środkowo-Wschodniej mocarstwa opartego na związku szczególnie znaczących wówczas w tym regionie państw. Owa idea unii mającej połączyć trzy państwa: Polskę, Litwę i Rosję, stąd nazwanej unią troistą, zarysowała się po raz pierwszy w 1572 r. Ponawiano ją następnie na trzech kolejnych elekcjach, aż po rok 1587. Aktualna była także za panowania Zygmunta III Wazy, do 1613 r., kiedy to na tron moskiewski wstąpił Michał Romanow, zapoczątkowując nową dynastię. Z chwilą wyboru Romanowa na cara projekt unii troistej został zarzucony, choć Władysław IV jeszcze przez kilkanaście lat (do 1634 r.) rościł sobie pretensje do tronu moskiewskiego, jednak roszczenia te nie miały już większego, praktycznego znaczenia i zostały ostatecznie zaniechane. Projekty unijne wysuwane przez stronę polską nawiązywały często do rozwiązań stosowanych we wcześniejszych aktach unii Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim. Świadczy to o silnie rozwiniętej, charakterystycznej dla Rzeczypospolitej, jednocześnie realizowanej w swoisty sposób, praktyce federalistycznej. Bez wątpienia największy wpływ na prowadzone rokowania musiała wywierać, całkiem jeszcze świeżej daty, unia lubelska. Jej postanowienia, a zarazem pozytywne skutki, jakie niosła za sobą dla obu narodów, zapewne kształtowały świadomość szlachty podczas przygotowywania kolejnych poselstw do Moskwy. Idea unii troistej bez wątpienia stanowiła jedno z najśmielszych zamierzeń politycznych epoki. Mimo że koncepcja unii troistej pozostała jedynie w sferze projektów, miała ona w XVI i XVII w. duże znaczenie. Nie doczekała się jednak dotychczas osobnego opracowania, które całościowo przedstawiałoby jej rozwój, treść i znaczenie. Niniejszy artykuł stanowi próbę choćby częściowego zapełnienia tej luki w polskiej historiografii.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
ARCHIVAL SOURCES
Czartoryski Library in Krakow, Ms 106, 149, 401.
Krasiński Estate Library in Warsaw, Ms 453, fond 18.
Centralnyj Gosudarstwiennyj Archiw Driewnich Aktow, Moskwa, fond 79.
LITERATURE
Barwiński E. (ed.), Diariusze sejmowe R. 1585, vol. 20, Kraków 1907.
Broel-Plater W. (ed.), Zbiór pamiętników do dziejów polskich, vol. 3, Warszawa 1859.
Czubek J., Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia, Kraków 1906.
Czubek J., Pisma rokoszowe, Kraków 1918.
Czubek J. (ed.), Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606–1608, vol. 2, Kraków 1918.
Derbow L.A., K woprosu o kandidaturie Iwana IV na polskij prestoł (1572–1576), Saratow 1954.
Floria B., Rosyjska kandydatura na tron polski u schyłku XVI wieku, “Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1971, vol. 16.
Gruszecki S., Idea unii polsko-rosyjskiej na przełomie XVI i XVII wieku, “Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1970, vol. 15.
Heidenstein R., Dzieje Polski, Petersburg 1857.
Heidenstein R., Rerum Polonicarum ab excessu Sigismundi Augusti, Francoforti ad Moenum 1672.
Kłoczowski J., Kras P., Łaszkiewicz H. (eds.), Unia lubelska i tradycje integracyjne w Europie Środkowo-Wschodniej, Lublin 1999.
Konopczyński W., Dzieje Polski nowożytnej, vol. 1, Warszawa 1936.
Maciszewski J., Polska a Moskwa 1603–1618. Opinie i stanowiska szlachty polskiej, Warszawa 1968.
Maciszewski J., Szlachecka opinia publiczna w Polsce wobec interwencji w Moskwie 1604–1609, “Kwartalnik Historyczny” 1963, vol. 72.
Maciszewski J., Wojna domowa w Polsce 1606–1609, part 1: Od Stężycy do Janowca, Wrocław 1960.
Malec J., Aspekty prawno-ustrojowe unii troistej. Z dziejów federalizmu w Europie Środkowo-Wschodniej w epoce nowożytnej, “Miscellanea Iuridica” 2004, vol. 5.
Malec J., Szkice z dziejów federalizmu i myśli federalistycznej w nowożytnej Europie, Kraków 2003.
Meysztowicz W. (ed.), Elementa ad fontium editiones, vol. 15, Romae 1966.
Mostowski T., Życia sławnych Polaków, Warszawa 1805.
Nowina-Konopka P., Od Unii Jagiellońskiej do Unii Europejskiej, [in:] Europa Środkowa. Nowy wymiar dziedzictwa, ed. J. Purchla, Kraków 2002.
Orzelski S., Bezkrólewia ksiąg ośmioro czyli dzieje Polski od zgonu Zygmunta Augusta, Petersburg 1858.
Piasecki P., Kronika, Kraków 1870.
Pielgrzymowski E., Wiersze historyczne, “Biblioteka Warszawska” 1896, vol. 9.
Prochaska A. (ed.), Archiwum domu Sapiehów, vol. 1: 1575–1600, Lwów 1892.
Rykaczewski E. (ed.), Relacje nuncjuszów apostolskich, vol. 2, Berlin 1864.
Schepers S., Le droit fédéral en Europe. Un essai historique, Bruxelles 1991.
Sielski M., Unia lubelska jako projekt integracji w Europie, [in:] Europa Środkowa – nowy wymiar dziedzictwa, ed. J. Purchla, Kraków 2002.
Smoleński W., Dzieje narodu polskiego, Kraków 1921.
Sobieski W., Zabiegi Dymitra Samozwańca o koronę polską, Kraków 1908.
Sobieski W., Zabiegi Dymitra Samozwańca o tron polski, Kraków 1908.
Sobieski W., Żółkiewski na Kremlu, Warszawa (n.d.).
Sobranije gosudarstwiennych gramot i dogoworow chraniaszczychsia w Gos. Kołłegi inostrannych dieł, vol. 2, Moskva 1819.
Sokołowski A. (ed.), Archiwum domu Radziwiłłów, Kraków 1881.
Śliwiński A., Król Władysław IV, Warszawa 1931.
Traczewski A., Polskoje bezkorolewie, Moskva 1869.
Turgieniew A., Historica Russiae Monumenta, vol. 1, Petropoli 1841.
Tyszkowski K., Plany unii polsko-moskiewskiej na przełomie XVI i XVII wieku, “Przegląd Współczesny” 1928, vol. 24.
Tyszkowski K., Poselstwo Lwa Sapiehy do Moskwy, Lwów 1927.
Tyszkowski K., Poselstwo Lwa Sapiehy do Moskwy w r. 1584, “Przewodnik Naukowy i Literacki” 1920.
Wielewicki J., Dziennik spraw domu zakonnego oo. Jezuitów św. Barbary w Krakowie, SSRP, vol. 10.
Wierzbowski T., Otnoszenija Rossii i Polszi w 1574–1578 g., “Żurn. Min. Nar. Prośw.” CCXXII (222).
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sil.2024.33.2.201-221
Data publikacji: 2024-06-27 10:20:42
Data złożenia artykułu: 2023-04-06 22:32:12
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2024 Jerzy Malec
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.