Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Urzędy i urzędnicy w czasach księcia krakowsko-sandomierskiego Bolesława V Wstydliwego
Streszczenie w języku polskim
Zamordowany w Gąsawie Leszek Biały, ojciec Bolesława V Wstydliwego, zostawił swojemu synowi w spadku wiele nieuporządkowanych spraw w zakresie polityki wewnętrznej. Długie rządy opiekuńcze za małoletniego Bolesława sprzyjały umacnianiu się pozycji możnych. W zakresie dworu księcia szczególnie dobrze ukształtowała się kancelaria. Kanclerze i podkanclerze wspierani byli w swej pracy przez licznych kapelanów i kleryków. W czasie regencji i za właściwych już rządów Bolesława Wstydliwego w księstwie krakowskim i sandomierskim, źródła wykazują pojawienie się po raz pierwszy wielu urzędów ziemskich i dworskich. W długiej epoce Bolesława Wstydliwego utrwalały się doniosłe zmiany w ustroju i administracji państwa. Urzędy dworskie uległy przeobrażeniu w urzędy ziemskie. Głównym celem artykułu jest przedstawienie dokonanych przemian, mechanizmów awansów na urzędach oraz omówienie kompetencji i obsady niektórych urzędów.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Sources
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tzw. Bernardyńskiego we Lwowie, vol. 7, eds. O. Pietruski, X. Liske, Lwów 1878–1883.
Barański M., Dokument Bolesława Wstydliwego z 1236 roku, in: Inter orientem et occidentem. Studia z dziejów Europy środkowowschodniej ofiarowane Profesorowi Janowi Tyszkiewiczowi w czterdziestolecie pracy naukowej, ed. T. Wasilewski, Warszawa 2002.
Bullarium Poloniae, vol. 1: 1000–1342, eds. S. Kuraś, I. Sułkowska-Kurasiowa, Roma 1982.
Codex diplomaticus Hungariae ecclesiasticus ac civilis, vol. 4, pt. 2, ed. G. Fejér, Budae 1829.
Dokumenty klasztoru PP. Norbertanek w Imbramowicach (1228–1450), ed. Z. Kozłowska-Budkowa, Kraków 1948.
Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII w., ed. B. Ulanowski, Kraków 1888.
Gładyszewicz M., Żywot bł. Prandoty z Białaczowa, biskupa krakowskiego, Kraków 1845.
Herby rycerstwa polskiego przez Bartosza Paprockiego zebrane i wydane r. p. 1584, ed. K.J. Turowski, Kraków 1858.
Joannis Długossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, consilium ed. S. Budkowa et al., lib. VII–VIII, Varsoviae 1975.
Karczewski D., Nieznany dokument księżnej krakowskiej Grzymisławy z roku 1228. Przyczynek do najwcześniejszego uposażenia klasztoru Cystersów w Henrykowie, in: Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej. Prace ofiarowane Profesorowi Januszowi Bieniakowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, eds. A. Radzimiński, A. Supruniuk, J. Wroniszewski, Toruń 1997.
Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św. Wacława, pt. 1, ed. F. Piekosiński, Kraków 1874.
Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego, eds. W. Kętrzyński, S. Smolka, Lwów 1875.
Kodeks dyplomatyczny Małopolski, pt. 1–3, ed. F. Piekosiński, Kraków 1876–1887.
Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa 1257–1506, pt. 1, ed. F. Piekosiński, Kraków 1879.
Kodeks dyplomatyczny Polski, vol. 1, eds. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, A.Z. Helcel, Warszawa 1847; vol. 2, eds. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, Warszawa 1848–1853; vol. 3, ed. J. Bartoszewicz, Warszawa 1858.
Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, vol. 1, ed. I. Zakrzewski, Poznań 1877.
Kromer M., Kronika polska, Kraków 1832.
Kronika halicko-wołyńska (kronika Romanowiczów), introduction and annotations added and published by D. Dąbrowski, A. Jusupović; in cooperation with I. Juriewej, A. Majorowa and T. Wiłkuł, in: Monumenta Poloniae Historica seria nova, vol. 16, Kraków–Warszawa 2017.
Kronika halicko-wołyńska. Kronika Romanowiczów, translation, introduction and comments by D. Dąbrowski i A. Jusupović, Kraków–Warszawa 2017.
Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, vol. 3, ed. A. Przezdziecki, in: Długosz J., Opera omnia, vol. 9, Kraków 1884.
Maleczyński K., Dwa nieznane dokumenty jędrzejowskie z XIII w., ‘Kwartalnik Historyczny’ 1924, 38.
Maleczyński K., Kilka nieznanych dokumentów z XIII w. przeważnie z archiwów poznańskich, ‘Kwartalnik Historyczny’ 1926, 40.
Przywilej lokacyjny miasta Bochni, ed. J. Flasza, Bochnia 1983.
Przywileje lokacyjne Krakowa i Poznania, ed. A. Kłodziński, Poznań 1947.
Regesto di Camaldoli, vol. 3–4, ed. E. Lasinio, Roma 1914–1928.
Schlesisches Urkundenbuch, vol. 2, ed. W. Irgang, Graz–Köln 1977.
Zbiór dokumentów małopolskich, pt. 1–8, eds. S. Kuraś, I. Sułkowska-Kurasiowa, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962–1975.
Zbiór dyplomów klasztoru mogilskiego przy Krakowie, ed. E. Janota, in: Monografia opactwa cystersów we wsi Mogile, Kraków 1867.
Zbiór ogólny przywilejów i spominków mazowieckich, vol. 1, ed. J.K. Kochanowski, Warszawa 1919.
Studies
Arnold S., Podziały administracyjne województwa Sandomierskiego do końca w. XVIII, ‘Pamiętnik Świętokrzyski’ 1930, 2.
Balzer O., Skarbiec i archiwum koronne w dobie przedjagiellońskiej, Lwów 1917.
Barański M., Dominium sądeckie. Od książęcego okręgu grodowego do majątku klasztoru klarysek sądeckich, Warszawa 1992.
Barański M.K., Dynastia Piastów w Polsce, Warszawa 2005.
Bardach J., Historia państwa i prawa Polski, t. 1: do połowy XV wieku, Warszawa 1965.
Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak M., Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 1999.
Bielińska M., Kancelarie i dokumenty wielkopolskie XIII wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967.
Bieniak J., Polska elita polityczna XII wieku (pt. 1), in: Społeczeństwo Polski Średniowiecznej, vol. 2, ed. S.K. Kuczyński, Warszawa 1982.
Bobowski K., Jeszcze w kwestii świadków na dokumentach księcia małopolskiego Bolesława Wstydliwego, in: Monastycyzm. Słowiańszczyzna i państwo polskie. Warsztat badawczy historyka, ed. K. Bobowski, Wrocław 1994.
Bogucki A., Komornik i podkomorzy w Polsce średniowiecznej, in: Społeczeństwo Polski Średniowiecznej, vol. 3, ed. S.K. Kuczyński, Warszawa 1985.
Bogucki A., Ze studiów nad polskimi urzędnikami nadwornymi w XIII w., ‘Czasopismo Prawno-Historyczne’ 1977, 29.
Bracha K., Wiece Bolesława Wstydliwego 1234–1279, Kielce 1984 (Jan Kochanowski University Archives, MA thesis; typescript, ref. no. 376/4).
Bracha K., Wiece Bolesława Wstydliwego 1234–1279, ‘Kwartalnik Historyczny’ 1987, 93, 3.
Buczek K., Podstolice, pstrościce i węgierce, ‘Onomastica’ 1958, 41, 1.
Buczek K., Uposażenie urzędników w Polsce wczesnofeudalnej, ‘Małopolskie Studia Historyczne’ 1962, 5, 3–4.
Dąbrowski F., Studia nad administracją kasztelańską Polski XIII wieku, Warszawa 2007.
Dyplomatyka wieków średnich, eds. K. Maleczyński, M. Bielińska, A. Gąsiorowski, Warszawa 1971.
Friedberg M., Ród Łabędziów w wiekach średnich, ‘Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie’ 1924, 7.
Gawlas S., O kształt zjednoczonego Królestwa. Niemieckie władztwo terytorialne a geneza społeczno-ustrojowej odrębności Polski, Warszawa 1996.
Gąsiorowski A., Castellanus – przyczynek semazjologiczny, ‘Slavia Antiqua’ 1971, 18.
Gąsiorowski A., Urzędnicy zarządu lokalnego w późnośredniowiecznej Wielkopolsce, Poznań 1970.
Giergiel T., Rycerstwo ziemi sandomierskiej. Podstawy kształtowania się rycerstwa sandomierskiego do połowy XIII w., Warszawa 2004.
Gloger Z., Encyklopedia staropolska ilustrowana, vol. 1, Warszawa 1996; vol. 3, Warszawa 1974.
Gorzycki K.J., Pierwszeństwo kasztelana przed wojewodą krakowskim, ‘Kwartalnik Historyczny’ 1890, 4.
Górski K., Ród Odrowążów w wiekach średnich, ‘Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie’ 1926/27, 8.
Gryguć A., Rola możnowładztwa i rycerstwa małopolskiego za panowania Bolesława Wstydliwego (1243–1279), in: Społeczeństwo i kultura do XVI wieku, ed. J. Śliwiński, Olsztyn 1992.
Halecki O., Powołanie księcia Władysława Opolskiego na tron krakowski w 1273 r., ‘Kwartalnik Historyczny’ 1913, 27.
Jurek T., Przełomowy wiek XIII, in: T. Jurek, E. Kizik, Historia Polski do 1572, Warszawa 2013.
Jurek T., Rozwój dokumentu polskiego w XIII wieku, in: Dyplomatyka staropolska, ed. T. Jurek, Warszawa 2015.
Kaczmarczyk Z., Kasztelanowie konarscy. Studium z historii urzędów ziemskich i nadwornych, ‘Czasopismo Prawno-Historyczne’ 1949, 2.
Kaczmarczyk Z., Monarchia Kazimierza Wielkiego, vol. 1. Organizacja państwa, Poznań 1939.
Kajzer L., Uzbrojenie i ubiór rycerski w średniowiecznej Małopolsce w świetle źródeł ikonograficznych, Wrocław 1976.
Kallas M., Historia ustroju Polski, Warszawa 2005.
Kała D., Co w świetle źródeł prymarnych wiadomo o kompetencjach urzędników Małopolskich z XIII wieku?, ‘Historia Slavorum Occidentis’ 2014, 2 (7).
Kardyś P., Wiślica w średniowieczu i w okresie wczesnonowożytnym. Studia z dziejów miasta, Kielce 2006.
Kardyś P., Z dziejów strategiczno-militarnego znaczenia Radomia w średniowieczu, in: Wojsko w Radomiu od średniowiecza po czasy współczesne, ed. D. Kupisz, Radom 2008.
Koneczny F., Dzieje administracji w Polsce w zarysie, Wilno 1924.
Kowalska B., Święta Kinga. Rzeczywistość i legenda, Kraków 2008.
Krotoski K., Walka o tron krakowski w roku 1228, ‘Przegląd Powszechny’ 1895, 1.
Krzyżanowski J., Ostatnie panowanie Laskonogiego w Krakowie, ‘Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń AU. Wydział Historyczno-Filozoficzny’, S. II, 1907, 26.
Kubicki T., Komes palatyn w kronice Galla Anonima. Próba podsumowania ustaleń literatury na temat najdawniejszych dziejów wojewody, in: Symbolae historico-iuridicae Lodzienses Iulio Bardach dedicatae, ed. Z. Rymaszewski, Łódź 1997.
Kurtyka J., Problem identyczności urzędów ziemskich krakowskich i nadwornych w wiekach XIV–XVI, in: Urzędy dworu monarszego dawnej Rzeczypospolitej i państw ościennych, eds. A. Wolaszek, K. Zamorski, Kraków 1996.
Kurtyka J., Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kraków 1997.
Kutrzeba S., Historia ustroju Polski w zarysie. Korona, Poznań 2001.
Lalik T., Sandomierskie we wcześniejszym średniowieczu. Prowincja, księstwo, województwo, in: Studia Sandomierskie, Sandomierz 1967.
Łodyński M., Stosunki w Sandomierskiem w latach 1234–1239. Przyczynek do dziejów Bolka Wstydliwego, ‘Kwartalnik Historyczny’ 1911, 25.
Maleczyński K., Zarys dyplomatyki polskiej wieków średnich, pt. 1, Wrocław 1951.
Mazur Z., Studia nad kancelarią księcia Leszka Czarnego, Wrocław 1975.
Mitkowski J., Kancelaria Kazimierza Konradowica księcia kujawsko-łęczyckiego (1233–1267), Wrocław–Warszawa–Kraków 1968.
Mitkowski J., Mikołaj Repczol, in: Polski Słownik Biograficzny, vol. 21, Kraków 1976.
Mitkowski J., Nieznane dokumenty Leszka Białego, ‘Kwartalnik Historyczny’ 1938, 52.
Mitkowski J., Początki klasztoru cystersów w Sulejowie. Studia nad dokumentami, fundacją i rozwojem uposażenia do końca XIII wieku, Poznań 1949.
Niwiński M., Opactwo cystersów w Wąchocku. Fundacja i dzieje uposażenia do końca wieków średnich, Kraków 1930.
Nowakowski T., Małopolska elita władzy wobec rywalizacji o tron krakowski w latach 1288–1306, Bydgoszcz 1992.
Osiński J., Zabiegi książąt wrocławskich o panowanie w Małopolsce po śmierci Leszka Białego, in: Wielkopolska – Polska – Czechy. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane profesorowi Bronisławowi Nowackiemu, eds. Z. Górczak, J. Jaskólski, Poznań 2009.
Pałucki W., Studia nad uposażeniem urzędników ziemskich w Koronie do schyłku XVI wieku, Warszawa 1962.
Paner A., Studia czy dyplomacja? Włoska podróż Iwona Odrowąża, in: Władcy, mnisi, rycerze, ed. B. Śliwiński, Gdańsk 1996.
Panic I., Ze studiów nad listą świadków na dokumentach księcia małopolskiego Bolesława Wstydliwego (1243–1279), ‘Studia Historyczne’ 1990, 33, 3–4.
Pelczar S., Wojna Władysława Odonica z Władysławem Laskonogim w latach 1228–1231, in: Średniowiecze Polskie i Powszechne, vol. 1 (5), eds. I. Panic, J. Sperka, Katowice 2009.
Piech Z., Ikonografia pieczęci Piastów, Kraków 1993.
Piekosiński F., Herby szlachty polskiej, ‘Herold Polski’ 1905.
Piekosiński F., Pieczęcie polskie wieków średnich, vol. 1, Kraków 1899.
Piekosiński F., Rycerstwo polskie wieków średnich, vol. 3, Kraków 1901.
Puziński P., Wielki leksykon rycerstwa polskiego, Gdańsk 2007.
Rabiej P., Dokumenty i kancelaria Bolesława Wstydliwego, księcia krakowskiego i sandomierskiego, vol. 1–3, Kraków 2005 (Jagiellonian University Archives, doctoral dissertation; typescript, ref. no. 2005/163).
Rabiej P., Dwa dokumenty Bolesława Wstydliwego dla klasztoru cystersów w Koprzywnicy z 10 września 1262 roku, in: Historia vero testis temporum. Księga jubileuszowa poświęcona profesorowi Krzysztofowi Baczkowskiemu w 70. rocznicę urodzin, eds. J. Smołucha, A. Waśko, T. Graff, P.F. Nowakowski, Kraków 2008.
Rosenbaiger K., Dzieje kościoła OO. franciszkanów w Krakowie w wiekach średnich, Kraków 1933.
Rybarski A., Pochodzenie i początek rodu Odrowążów, ‘Przegląd Historyczny’ 1914, 18.
Rybarski A., Udział Toporczyków w uwięzieniu biskupa krakowskiego, ‘Kwartalnik Historyczny’ 1912, 26.
Skupieński K., Funkcje małopolskich dokumentów w sprawach prywatnoprawnych do roku 1306, Lublin 1990.
Sobociński W., Historia rządów opiekuńczych w Polsce, ‘Czasopismo Prawno-Historyczne’ 1949, 2.
Sperka J., Szafrańcowie herbu Stary Koń. Z dziejów kariery i awansu w późnośredniowiecznej Polsce, Kraków 2001.
Spors J., Wojewodowie Polski dzielnicowej w XII i XIII wieku. Przegląd wojewodów w kontekście ewolucji urzędu od godności nadwornej do urzędu ziemskiego, pt. 2, ‘Przegląd Historyczny’ 1992, 83, 1.
Suchodolska E., Kancelarie na Mazowszu w latach 1248–1345. Ośrodki zarządzania i kultury, Warszawa 1977.
Supernak K., Kilka uwag o powołaniu księcia Władysława Opolskiego na tron krakowski w 1273 roku, in: Średniowiecze Polskie i Powszechne, vol. 8 (12), eds. J. Sperka, B. Czwojdrak, Katowice 2016.
Szczur S., Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2005.
Szczur S., Piotr (zm. 1273?), in: Polski Słownik Biograficzny, vol. 26, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1981.
Szkaradek K., Stosunki polskie po śmierci Leszka Białego, ‘Rocznik Filarecki’ 1886, 1.
Szymczakowa A., Urzędnicy łęczyccy i sieradzcy do połowy XV w., ‘Acta Universitatis Lodzensis. Folia Historica’ 1984, 20.
Śliwiński B., Krąg krewniaczy biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża, ‘Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego’ 1984, ‘Historia’, 14.
Śliwiński B., Lisowie Krzelowscy w XIV i XV w. i ich antenaci. Studium genealogiczne, Gdańsk 1993.
Śliwiński B., Swinisława, in: Polski Słownik Biograficzny, vol. 46, issue 1, Warszawa–Kraków 2009.
Teterycz A., Małopolska elita władzy wobec zamieszek politycznych w Małopolsce w XIII wieku, in: Społeczeństwo Polski Średniowiecznej, vol. 9, ed. S.K. Kuczyński, Warszawa 2001.
Teterycz A., Urzędnicy sandomierscy w okresie rozbicia dzielnicowego. Geneza, znaczenie, kompetencje, ‘Słupskie Studia Historyczne’ 2000, 8.
Teterycz-Puzio A., Formularz i pieczęć. Przyczynek do badań nad pozycją możnowładztwa w XIII wieku, ‘Klio’ 2009, 13.
Teterycz-Puzio A., Geneza województwa sandomierskiego. Terytorium i miejsce w strukturze państwa polskiego w średniowieczu, Słupsk 2001.
Teterycz-Puzio A., Na rozstajnych drogach. Mazowsze a Małopolska w latach 1138–1313, Słupsk 2012.
Teterycz-Puzio A., Status dzielnicy krakowsko-sandomierskiej w XIII wieku (ducatus, terra, provincia, dominium, territorium, districtus, castelania), ‘Czasopismo Prawno-Historyczne’ 2006, 58.
Ulanowski B., O założeniu i uposażeniu klasztoru Benedyktynek w Staniątkach, ‘Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń AU. Wydział Historyczno-Filozoficzny’ 1891, 17.
Urbańczyk S., O wyrazach Konary, konarski, koniuch i podkoni, ‘Czasopismo Prawno-Historyczne’ 1949, 2.
Uruszczak W., Historia państwa i prawa polskiego, vol. 1 (966–1795), Warszawa 2013.
Urzędnicy łęczyccy, sieradzcy i wieluńscy XIII–XIV. Spisy, eds. J. Bieniak, A. Szymczakowa, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1985.
Urzędnicy małopolscy XII–XV wieku. Spisy, eds. J. Kurtyka, T. Nowakowski, F. Sikora, A. Sochacka, P.K. Wojciechowski, B. Wyrozumska, ed. A. Gąsiorowski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1990.
Wdowiszewski Z., Nieznane dyplomy średniowieczne do dziejów opactwa cystersów w Wąchocku, ‘Archeion’ 1938–1939, 16.
Włodarski B., Rywalizacja o ziemie pruskie, Toruń 1958.
Wojciechowski P.K., Ugrupowania polityczne w ziemiach krakowskiej i sandomierskiej w latach 1280–1286, ‘Przegląd Historyczny’ 1979, 70, 1.
Wojciechowski Z., Państwo polskie w wiekach średnich. Dzieje ustroju, Poznań 1948.
Wójcik M.L., Ród Gryfitów do końca XIII wieku. Pochodzenie – genealogia – rozsiedlenie, Wrocław 1993.
Wroniszewski J., Nobiles Sandomirienses. Rody Dębnów, Janinów, Grzymałów, Doliwów i Powałów, Kraków 2013.
Wyrozumska B., Czy w Polsce średniowiecznej istniał urząd ,,maj”?, in: Polonia minor medii aevi. Studia ofiarowane Panu Profesorowi Andrzejowi Żakiemu w osiemdziesiątą rocznicę urodzin, eds. Z. Woźniak, J. Gancarski, Kraków–Krosno 2003.
Wyrozumski J., Dzieje Polski piastowskiej (VIII wiek – 1370), Kraków 1999.
Wyrozumski J., Goworek, in: Polski Słownik Biograficzny, vol. 8, Wrocław–Kraków–Warszawa 1959–1960.
Wyrozumski J., Nieustęp, in: Polski Słownik Biograficzny, vol. 23, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1978.
Zawitkowska W., O wiecu w Korytnicy raz jeszcze, ‘Limes. Studia i Materiały z Dziejów Europy Środkowo-Wschodniej’ 2008, 1.
Zientara B., Henryk Brodaty i jego czasy, Warszawa 1975.
Żmudzki P., Studium podzielonego Królestwa. Książę Leszek Czarny, Warszawa 2000.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2019.47.75-119
Data publikacji: 2019-12-13 09:01:39
Data złożenia artykułu: 2018-02-06 19:24:43
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2019 Karolina Maciaszek
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.