Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Deukalion czy Noe? Interpretacja rewersów trzech cesarskich numizmatów z Apamei Frygijskiej między XVII a początkiem XX w.
Streszczenie w języku polskim
Celem artykułu jest analiza sposobu interpretacji scen, które znajdują się na rewersach trzech monet z okresu Cesarstwa Rzymskiego, pochodzących z frygijskiej Apamei. Między wiekiem XVII a początkiem wieku XX znano trzy emisje tych numizmatów, które powstały za panowania Septymiusza Sewera, Makryna i Filipa Araba. Dominuje pogląd, że rewersy tych monet prezentują scenę potopu, która odnosi się bądź do greckiego mitu o Deukalionie, bądź do biblijnej historii Noego. Obok obu sposobów interpretacji zaproponowano jeszcze kilka innych wyjaśnień tej sceny. Niniejsze analizy mają za zadanie zaprezentowanie tych interpretacji z uwzględnieniem związków, jakie między nimi zachodzą.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Dio Chrysostomus, Oratio XXXV, w: Dio Chrysostom, Discourses: in five volumes, t. 3, [Discourses XXXI–XXXVI], wyd., tłum. J.W. Cohoon, H.L. Crosby, Cambridge MA–London 1940 (The Loeb Classical Library 358).
Iustinus Martyr, Apologia minor, w: Iustinus Martyr, Apologiae pro Christianis, wyd. M. Marcovich, Berlin–New York 1994 (Patristische Texte und Studien 38).
Josephus, Jewish Antiquities, t. 4, Books I–IV, tłum. H.S.J. Thackeray, Cambridge MA–London 1961 (The Loeb Classical Library 242).
Die Oracula Sibyllina, wyd. J. Geffcken, Leipzig 1902 (Die Griechischen Christlichen Schriftsteller 8).
Philo Alexandrinus, De praemiis et poenis, w: Philo Alexandrinus, Opera quae supersunt, t. 5, wyd. L. Cohn, Berolini 1906.
Plinius, Naturalis historia, t. 1, Libri I–VI, wyd. C. Mayhoff, Lipsiae 1906.
Ptolemaeus, Geographia, t. 2, wyd. C.F.A. Nobbe, Lipsiae 1845 (przedruk: Hildesheim–Zürich–New York 1990).
Strabo, Geographica, wyd. A. Meineke, t. 2, Lipsiae 1878.
Théophile d’Antioche, Trois livres à Autolycus, oprac. i wstęp G. Bardy, tłum. J. Sender, Paris 1948 (Sources Chrétiennes 20).
Babelon E., La tradition phrygienne du déluge, „Revue de l’Histoire des Religions” 1891, 23.
Barrington D., Observations on the Apamean Medal, w: Archaeologia or Miscellaneous Tracts relating to Antiquity. Publishead by the Society of Antiquaries of London, t. 4, London 1777.
Barthélemy J.J., Remarks upon Mr. Bryant’s „Vindication of the Apamean Medal”, w: Archaeologia or Miscellaneous Tracts relating to Antiquity. Publishead by the Society of Antiquaries of London, t. 4, London 1777.
Bochartus S., Geographia sacra, Pars prior: Phaleg seu de dispersione gentium et terrarum divisione facta in ædificatione turris Babel, Cadomi 1646.
Bonnetty A., Dissertation sur les médailles d’Apamée, rappelant le souvenir du déluge, „Annales de Philosophie Chrétienne” 1834, 5, 8.
Bonnetty A., Lettres de Haller contre Voltaire et les philosophes du XVIIIe siècle, „Annales de Philosophie Chrétienne” 1832, 3, 5.
Bonnetty A., Mélanges, „Annales de Philosophie Chrétienne” 1830, 1, 1.
Bose C.G. de, Disssertatio de Jano veterum: et De numis nonnullis eum respicientibus, Parisiis 1705 (= Electa Rei Numariae, sive Selectae Dissertationes: De Rarioribus numis antiquis tam Graecis quam Latinis, ad Historiarum veterum monumenta illustranda, & antiquitates Graecorum pariter atque Romanorum dilucidandas insigniter facientes, ex Gallico maximam partem Latine translate, & iunctim editae, Hamburgi 1709.
Bryant J., New System, or, An Analysis of Ancient Mythology, t. 2, London 1774.
Bryant J., A Vindication of the Apamean Medal: and the Inscription ΝΩΕ, London 1775.
Buonarroti F., Osservazioni istoriche sopra alcuni medaglioni antichi all’altezza serenissima di Cosimo III, Granduca di Toscana, In Roma 1697.
Clements R., A Shelter amid the Flood: Noah’s Ark in Early Jewish and Christian Art, w: Noah and His Book(s), red. M.E. Stone, A. Amihay, V. Hillel, Atlanta 2010 (Early Judaism and Its Literature 28).
Eckhel I., Doctrina numorum veterum, cz. 1, De numis urbium, populorum, regum, t. 3, Continens reliquam Asiam Minorem, et regiones deinceps in ortum sitas, Vindobonae 1794.
Falconerius O., De nummo Apamensi Deucalionei diluvii typum exhibente dissertatio: Ad Petrum Seguinum S. Germani Antissiodorensis Paris. Decanum, Romae 1667.
Falconerius O., Dissertatio de nummo Apamensi, w: O. Falconerius, Inscriptiones athleticae nuper repertae, editae & notis illustratæ. Quibus accesserunt aliæ ex Africanis marmoribus recens descriptae. Una cum dissertatione De nummo Apamensi, Romae 1668.
Fitzwilliam Museum. Catalogue of the McClean Collection of Greek Coins, t. 3, Asia Minor, Farther Asia, Egypt, Africa, red. S.W. Grose, Cambridge 1929.
Gori A.F., Musei Florentini in quo exhibentur antiqua numismata maximi moduli, t. 1, Museum Florentinum exhibens antiqua numismata maximi moduli quae in regio thesauro Magni Ducis Etruriae adservantur, Florentiae 1740.
Gori A.F., Musei Florentini in quo illustrantur antiqua numismata maximi moduli, t. 3, Antiqua numismata aurea et argentea praestantiora et aerea maximi moduli quae in regio thesauro Magni Ducis Etruriae adservantur, Florentiae 1742.
Grabar A., Images bibliques d’Apamée et fresques de la synagogue de Doura, „Cahiers Archéologiques” 1951, 5 (przedruk w: No Graven Images: Studies in Art and the Hebrew Bible, red. J. Gutmann, New York 1971).
Greppo J.G.H., Notes historiques, biographiques, archéologiques et littéraires concernant les premiers siècles chrétiens, Lyon 1841.
Gronovius J., Thesaurus graecarum antiquitatum, t. 10, Uberem ingeniorum copiam & varias exercitiorum amoenitates recensens, Lugduni Batavorum 1701.
Harduinus J., Nummi antiqui populorum et urbium illustrati, Parisiis 1684.
Harduinus J., Nummi antiqui populorum et urbium illustrati, w: J. Harduinus, Opera selecta, tum quæ jam pridem Parisiis edita nunc emendatiora et multo auctiora prodeunt, tum quæ nunc primum edita, Amstelodami 1709.
Head B.V., Catalogue of the Greek Coins of Phrygia, London 1906.
Head B.V., Historia numorum: A Manuel of Greek Numismatics, Oxford 1887.
Hendin D., Guide to Biblical Coins, New York 20014.
Hirschfeld G., Kelainai – Apameia Kibotos, w: Philologische und Historische Abhandlungen der Königlichen Akademie der Wissenschaften zu Berlin. Aus dem Jahre 1875, Berlin 1876.
Imhoof-Blumer F., Kleinasiatische Münzen, cz. 1, Wien 1901 (Sonderschriften des Österreichischen Archäologischen Institutes in Wien 1).
Kiełczewska A., Monety z Apamei Kibotos. Najstarsza ikonografia Arki Noego, „Vox Patrum” 2008, 28, 52/1.
Lardner N., The Works, t. 8, red. A. Kippis, London 1788.
Leclercq H., Apamée, w: Dictionnaire d’Archéologie Chrétienne et de Liturgie, t. 1–2, Amict – Azymes, red. F. Cabrol, H. Leclercq, Paris 1907.
Le Nain de Tillemont L.-S., Histoire des empereurs et des autres princes, t. 3, Qui comprend depuis Sévère jusqu’à l’élection de Dioclétien, Paris 1691.
Lenormant C., Des signes de christianisme qu’on trouve sur quelques monuments numismatiques du IIIe siècle, w: Mélanges d’archéologie, d’histoire et de littérature, t. 3, red. C. Cahiers, A. Martin, t. 3, Paris 1853.
Lenormant F., Les origines de l’histoire d’après la Bible et les traditions des peuples orientaux, t. 1, De la création de l’homme au déluge, Paris 18802.
Levi A. e M., Itineraria picta. Contributo allo studio della Tabula Peutingeriana, Roma 1967.
Long G., Celaenae, w: Dictionary of Greek and Roman Geography, t. 1, Abacaenum – Hytanis, red. W. Smith, London 1854.
Lowrie W., Monuments of the Early Church, New York–London 1901.
Madden F.W., On Some Coins of Septimius Severus, Macrinus, and Philip I., Struck at Apameia, in Phrygia, with the Legend ΝΩΕ, „The Numismatic Chronicle and Journal of the Numismatic Society” 1866, 6.
Milles J., Observations on the Apamean Medal, w: Archaeologia or Miscellaneous Tracts relating to Antiquity. Publishead by the Society of Antiquaries of London, t. 4, London 1777.
Milman H.H., The History of Christianity, from the Birth of Christ to the Abolition of Paganism in the Roman Empire, t. 2, Paris 1840.
Mionnet T.E., Description de médailles antiques, grecques et romaines, avec leur degré de rareté et leur estimation, t. 4, Paris 1809.
Monelia T.V., De annis Jesu Christi servatoris, et De religione utriusque Philippi Aug. dissertationes duae, Romae 1741.
Morellius A., Specimen universae rei nummariae antiquae, Parisiis 1683.
Pilcher E.J., The Jews of the Dispersion in Roman Galatia, „Proceedings of the Society of Biblical Archaeology” 1903, 25.
Reinach T., Les monnaies juives, w: Petit Bibliothèque d’Art et d’Archéologie, t. 6, Paris 1887.
Reinach T., Les monnaies juives. Conférence faite à la Société des Études Juives le 30 avril 1887, „Revue des Études Juives” 1887, 2.
Ruge W., Kelainai, w: Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, 1. Reihe, cz. 11/1: Katoikoi – Komödie, red. G. Wissowa, W. Kroll, Stuttgart 1921.
Salmasius C., Plinianae exercitationes in C. Iulii Solini Polyhistora, Pars altera, Parisiis 1629.
Schürer E., Die Prophetin Isabel in Thyatira. Offenb. Joh. 2,20, w: Theologische Abhandlungen Carl von Weizsäcker zu seinem Siebzigsten Geburtstage 11. December 1892 gewidmet, Freiburg i. B. 1892.
Seguinus P., Selecta numismata antiqua, editio altera emendatior, Lutetiae Parisiorum 1684.
Smith G., The Chaldean Account of Genesis, London 1876.
Stebnicka K., Biblijny potop, grecki Noe, chrześcijańska tradycja – opowieść z Apamei we Frygii, „Scripta Biblica et Orientalia” 2015–2016, 7–8.
Sylloge nummorum Graecorum. Royal Collection of Coins and Medals. Danish National Museum, t. 29, Phrygia, cz. 1, Abbaïtis – Eumeneia, red. N. Breitenstein, Copenhagen 1948.
Sylloge nummorum Graecorum: Deutschland. Sammlung von Aulock, z. 9, Phrygien, red. H.-W. Ritter, Berlin 1964.
Sylloge nummorum Graecorum: Deutschland. Sammlung von Aulock, z. 18, Phrygien, Lykien, Pamphylien, Pisidien, Lykaonien, Isaurien, Kilikien, Galatien, Kappadokien, kaiserzeitl. Kistophoren, Incerti, red. H. von Aulock, P.R. Franke, Berlin 1968.
Tabula Peutingeriana. Die einzige Weltkarte aus der Antike, wyd. M. Rathmann, Darmstadt 20183.
Trebilco P.R., Jewish Communities in Asia Minor, Cambridge 1991 (Society for New Testament Studies. Monograph Series 69).
Tümpel K., Deukalion, w: Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, 1. Reihe, cz. 5/1, Demogenes – Donatianus, red. G. Wissowa, Stuttgart 1903.
Vaillant J., Numismata imperatorum, augustorum et cæsarum, editio altera emendata, Amstelædami 1700.
Venutus R., Antiqua numismata maximi moduli aurea, argentea, aerea ex museo Alexandri S. R. E. Card. Albani in Vaticanam Bibliothecam a Clemente XII. Pont. Opt. Max. translata, t. 1, Romæ 1739.
Weizsäcker P., Deukalion 1, w: Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie, I/1: Aba – Evan, red. W.H. Roscher, Leipzig 1884–1886.
Williams D., Early modern casts of ancient coins. A preliminary study of a recently identified Visconti set, w: Cista mystica. Festschrift für Wolfgand Szaivert, Veröffentlichungen des Instituts für Numismatik und Geldgeschichte der Universität Wien, t. 23, red. M. Baer, W. Fischer-Bossert, N. Schindel, Wien 2020.
Witte J. de, Du christianisme de quelques impératrices romaines avant Constantin, w: Mélanges d’archéologie, d’histoire et de littérature, t. 3, red. C. Cahiers, A. Martin, Paris 1853.
Zwingmann N., Erinnerungslandschaften und Identitäten in einer kulturellen Kontaktzone: Mythen und Denkmäler in Kelainai-Apamea Kibotos, w: Kelainai – Apameia Kibotos: Développement urbain dans le contexte anatolien, Actes du colloque international Munich, 2–4 avril 2009, red. L. Summerer, A. Ivantchik, A. von Kienlin, Bordeaux 2011.
Roman Provincial Coinage – https://rpc.ashmus.ox.ac.uk/volumes [dostęp: 20.10.2024].
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2025.59.927-950
Data publikacji: 2025-10-31 08:37:31
Data złożenia artykułu: 2025-01-02 18:43:26
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2025 Piotr Kochanek
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.