Długoszowa narracja o dwóch krzywoprzysięstwach króla Władysława Warneńczyka

Anna Obara-Pawłowska

Streszczenie w języku polskim


Celem niniejszego artykułu jest analiza przekazów zawartych w Rocznikach, czylikronikach sławnego Królestwa Polskiego Jana Długosza na temat dwóch krzywoprzysięstw,jakich miał dopuścić się król Władysław III Warneńczyk w czasie walk z Turkami w latach1443–1444. Pierwsze wiązało się z wypowiedzeniem zaprzysiężonego przez władcę traktatuz Szeged, który miał zakończyć wojnę z Turcją. Zagadnienie to, poświadczone w innychźródłach, od dawna stanowiło przedmiot dociekań historyków. Drugie wiarołomstwo,traktowane do tej pory przez badaczy raczej marginalnie, jako swego rodzaju dodatekdo narracji o grzesznym życiu młodego władcy, miało polegać na złamaniu danego Boguprzyrzeczenia poprawy niemoralnego zachowania. Tymczasem uważna lektura opisuwydarzeń z 1444 r. pozwala stwierdzić, że Długosz dość powierzchownie odnosił się dokwestii złamania przez króla traktatu pokojowego z Turcją. Bardzo mocno wyeksponowałza to wątek (rzekomego) niedotrzymania ślubowania złożonego Bogu. W artykule podjętazostanie próba prześledzenia i wyjaśnienia relacji zachodzących między Długoszowymiopowieściami o dwóch krzywoprzysięstwach władcy. Równie istotne będzie wskazanieich znaczenia nie tylko dla samej narracji warneńskiej, lecz także dla wizji historiozofi cznejzawartej na kartach Roczników. Analiza i porównanie stosownych fragmentów dziełakanonika krakowskiego zostanie poprzedzona przybliżeniem najwcześniejszego etapuformowania się na terenie Europy tradycji o krzywoprzysięzcy Władysławie.

Słowa kluczowe


Jan Długosz; Roczniki; Władysław III; krzywoprzysięstwo; bitwa pod Warną; XV w.; historiografia średniowieczna

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Callimachi Ph., Historia de rege Vladislao, red. I. Lichońska, commentariis historicis illustravit T. Kowalewski, in linguam Polonam traduxit A. Komorncka, Varsoviae 1961.

Decreta Regni Humgariae 1301–1457, red. F. Döri, G. Bónis, V. Bácskai, Budapest 1976.

Długosz J., Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae, lib. 1–2, red. I. Dąbrowski et al., Varsaviae 1964.

Długosz J., Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae, lib. 10, consilium red. S. Gawęda et al., Varsaviae 1985.

Długosz J., Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae, lib. 11–12, consilium red. C. Baczkowski et al., Varsaviae 2001.

Długosz J., Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae, lib. 12(1) [1445–1461], consilium red. C. Baczkowski et al., Cracoviae 2003.

Enee Silvii Piccolominei epistolarium seculare complectens De duobus amantibus, De naturis equorum, De curialium miseriis, post R. Wolkan iterum recognouit edidit A. van Heck, Città del Vaticano 2007.

Enee Silvii Piccolominei postea PII PP. II De Evropa, edidit commentarioque instruxit A. van Heck, Città del Vaticano 2001.

Eneas Silvius Piccolomini, Historia Austrialis, w: Monumenta Germaniae Historica, Scriptores rerum Germanicarum, Nova series, t. 1, Einteilung von M. Wagendorfer, hrgs. von J. Knödler und M. Wagendorfer, Hannover 2009.

Fr. Ambrosius O.S. Aug., Epistula de clade Varnensi, wyd. R. Ganszyniec, „Kwartalnik Historyczny” 1925, 39, 3.

Kalendarz katedry krakowskiej, w: Pomniki Dziejowe Polski, seria II, t. V, wyd. Z. Kozłowska-Budkowa, Warszawa 1978.

Ostroróg J., Mowa wobec papieża Pawła II (1467), w: Wybór mów staropolskich, opr. B. Nadolski, Wrocław–Kraków 1961.

Poselstwo Jana Hunyadeigo do papieża Mikołaja, odprawione przez Mik. Lasockiego, dziekana kap. krak., w: Codex epistolaris saeculi decimi quinti, t. 1, pars 2, wyd. J. Szujski, Kraków 1876.

Rocznik Jana z Targowiska, wyd. E. Kalitowski, Monumenta Poloniae Historica, t. 3, Lwów 1878.

Rocznik Chotelskiego, wyd. A. Bielowski, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 3, Lwów 1878.

Spominki bochnieńskie, wyd. S. Lukas, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 3, Lwów 1878.

Spominki krakowskie, wyd. A. Bielowski, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 3, Lwów 1878.

Spominki lwowskie, wyd. A. Bielowski, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 3, Lwów 1878.

Spominki przeworskie, wyd. A. Bielowski, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 3, Lwów 1878.

Spominki sochaczewskie, wyd. A. Bielowski, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 3, Lwów 1878.

Św. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, t. 19: Religijność (2–2, qu. 81–100), przeł. F.W. Bednarski, London 1971.

Włodkowic P., Saevientibus, w: L. Ehrlich, Pisma wybrane Pawła Włodkowica, t. 1, Works of Paul Wladimiri (a Selection), Warszawa 1968.

Boczkowski K., Homoseksualizm, Warszawa 1988.

Borkowska U., Regnum i sacerdotium w pismach Jana Długosza, „Studia Źródłoznawcze” 1981, 26.

Borkowska U., Treści ideowe w dziełach Jana Długosza. Kościół i świat poza Kościołem, Lublin 1983.

Brown P., Ciało i społeczeństwo. Mężczyźni, kobiety i abstynencja seksualna we wczesnym chrześcijaństwie, Kraków 2006.

Chachaj M., Znajomość dzieł Eneasza Sylwiusza Piccolominiego w dawnej Polsce, „Czasy Nowożytne” 1998, 4.

Czamańska I., Chrześcijańskie małżonki sułtanów tureckich. Małżeństwa polityczne w imperium osmańskim w XIV i XV wieku, „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia” 2013, 20.

Czapski A., Mikołaj Lasocki – humanista, dyplomata, mecenas (ok. 1380–1450), „Notatki Płockie” 1981, 26, 1 (106).

Danti A., „Utopijny” aspekt literatury antytureckiej we Włoszech i w Polsce w połowie XVI wieku, w: Od Lamentu świętokrzyskiego do Adona. Włoskie studia o literaturze staropolskiej, red. G. Borgi Bercoff, T. Michałowska, Warszawa 1995.

Dąbrowski J., Rok 1444, Spór o traktat szegedyński, Wrocław 1966.

Dąbrowski J., Władysław I Jagiellończyk na Węgrzech (1440–1444), Warszawa 1922.

Drelicharz W., Miejsce Excerpta ex fontibus incertis w warsztacie historiograficznym Jana Długosza, w: Jan Długosz (1415–1480). Życie i dzieła, red. L. Korczak, M.D. Kowalski, P. Węcowski, Kraków 2016.

Dubel L., Kallimach – włoski realizm polityczny w Polsce, „Zeszyty Naukowe Puławskiej Szkoły Wyższej” 2002, 4.

Duda M., Jóźwiak S., Ze świata średniowiecznej symboliki. Gest i forma przysięgi w chrześcijańskiej Europie (X–XV w.), Kraków 2014.

Dymmel P., Tradycja rękopiśmienna Roczników Jana Długosza, Warszawa 1992.

Fijałkowski P.,, Homoseksualizm. Wykluczenie – transgresja – akceptacja, Warszawa 2009.

Garbacik J., Kallimach jako dyplomata i polityk, Kraków 1948.

Garbacik J., Ze studiów nad polską polityką zagraniczną na przełomie XV i XVI w. w świetle nowo odkrytych źródeł w Zagrzebiu w: Dziesięciolecie Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, Kraków 1957.

Gawęda S., Ocena niektórych problemów historii ojczystej w „Rocznikach Jana Długosza”, w: Dlugossiana. Studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długosza, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 1980, 65.

Gawlas S., Świadomość narodowa Jana Długosza, „Studia Źródłoznawcze” 1983, 27.

Geremek B., Exemplum i przekaz kultury, w: Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza, red. B. Geremek, Wrocław 1978.

Grabski A.F., Polska w opiniach Europy Zachodniej XIV–XV w., Warszawa 1968.

Grabski A.F., Wiersze o klęsce warneńskiej: z dziejów okolicznościowej poezji politycznej w Polsce w XV w., „Prace Polonistyczne” 1967, 23.

Graff T., Episkopat monarchii jagiellońskiej w dobie soborów powszechnych XV wieku, Kraków 2008.

Graff T., Katolicki episkopat metropolii gnieźnieńskiej i lwowskiej wobec wyboru pseudopapieża Feliksa V przez sobór bazylejski, „Nasza Przeszłość” 2003, 99.

Graff T., Prałaci kapituły krakowskiej wobec kryzysu Kościoła w latach 1339–1449, w: Ecclesia semper reformanda. Kryzysy i reformy średniowiecznego Kościoła, red. T. Gałuszka, T. Gaff, G. Ryś, Kraków 2013.

Graff T., Wpływ Kościoła powszechnego na społeczeństwo polskie w pierwszej połowie XV wieku. Wybrane zagadnienia, „Analecta Cracoviensia” 2012, 44.

Gutgsell J., The Gift of Tears: Weeping in the Religious Imagination of Western Medieval Christianity, „Anglican Theological Review” 2015, 97, 2.

Halecki O., The Crusade of Varna. A Discussion of Controversial Problems, New York 1943.

Halecki O., Nowe uwagi krytyczne o wyprawie warneńskiej, „Rozprawy PAU Wydziału Historyczno-Filozoficznego” seria II, 1939, 45, 5.

Halecki O., Spór o Warneńczyka, „Teki Historyczne” 1958, 9.

Harvey K., Episcopal Emotions: Tears in the Life of the Medieval Bishop, „Historical Research” 2014, 87, 238.

Jefferson J., The Holy Wars of King Wladislas and Sultan Murad. The Ottoman-Christian Conflict from 1438–1444, Leiden–Boston 2012.

Kołodziejczyk D., Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th–18th Century). An Annotated Edition of ‘Ahdnames and Other Documents, Leiden–Boston–Köln 2000.

Koczerska M., Mentalność Jana Długosza w świetle jego twórczości, „Studia Źródłoznawcze” 1970, 15.

Kolankowski L., Polska Jagiellonów. Dzieje polityczne, wydanie trzecie poprawione i uzupełnione, Olsztyn 1991.

Kolankowski L., Sylweta Jagiellonów: w pięćsetną rocznicę śmierci Kr. Władysława Jagiełły, „Przegląd Historyczny” 1934–1935, 32, 1.

Kołodziejczyk D., Stosunki dawnej Rzeczypospolitej z Turcją i Tatarami: czy naprawdę byliśmy przedmurzem Europy?, „Praktyka Teoretyczna” 2017, 4 (26).

Kołodziejczyk D., Traktat segedyński odnaleziony? „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia” 1997, 8.

Krochmal J., Władysław Warneńczyk w świetle Roczników Jana Długosza, „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia” 1997, 8.

Krzyżaniakowa J., Portret niedokończony. Kazimierz Jagiellończyk w Annales Jana Długosza, w: Ecclesia, cultura, potestas. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa. Księga ofiarowana Siostrze Profesor Urszuli Borkowskiej OSU, red. P. Krasa, A. Januszek, A. Nalewajek, W. Polak, Kraków 2006.

Lewandowski P., Grzech sodomii w przestrzeni politycznej, prawnej i społecznej Polski nowożytnej, [b.m.w.] 2014.

Łukasiewicz K., The Real Date of the Szeged Manifesto, „Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae” 2007, 60, 4.

Markowski M., Doktrynalne podstawy krakowskiego koncyliaryzmu średniowiecznego, „Folia Historica Cracoviensia” 1999, 6.

Maślanka-Soro M., Nowołacińska literatura włoska w Rzeczypospolitej XV–XVIII wieku, w: W przestrzeni Południa: kultura Pierwszej Rzeczypospolitej wobec narodów romańskich: estetyka, prądy, konteksty, style kulturowe, red. M. Hanusiewicz-Lavallee, Warszawa 2016.

Michalski W., Rodzinne dzieje z nieodległej przeszłości w pamięci polskich familii rycerskich, w: Przeszłość w kulturze średniowiecznej Polski, cz. 1, Przeszłość obrazowana w tradycjach i ujęciach historiograficznych, red. J. Banaszkiewicz, A. Dąbrówka, P. Węcowski, Warszawa 2018.

Młynarczyk Z., Fałszywe zeznania w polskim prawie karnym, Warszawa 1971.

Modlińska A., Piętnastowieczny kodeks rękopiśmienny z listami i mowami Eneasza Sylwiusza Piccolominiego w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej KUL „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2004, 84.

Nagy P., Religious Weeping as Ritual in the Medieval West, „Social Analysis: the International Journal of Anthropology” 2004, 48, 2.

Nikodem J., Długosz i Kallimach o koronie węgierskiej Władysława III, „Balcanica Posnaniensia: Acta et studia” 1997, 8.

Nikodem J., Gniewosz – Jadwiga – Wilhelm. Krytyka przekazu „Annales” Jana Długosza, „Przegląd Historyczny” 2007, 98, 2.

Nikodem J., Jadwiga król Polski, Wrocław 2009.

Nikodem J., „Przełomy, odrodzenia i upadki” w Długoszowej wizji dziejów ojczystych, „Klio Polska. Studia i Materiały z Dziejów Historiografii Polskiej” 2018, 10.

Nikodem J., Zbigniew Oleśnicki w dziełach Jana Długosza, „Nasza Przeszłość” 1997, 87.

Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Średniowiecze, Warszawa 1963.

Obara-Pawłowska A., „in marium libidinem proclivus” – Długoszowa narracja o grzesznym życiu Władysława Warneńczyka, „Przegląd Nauk Historycznych” 2022, 21, 1.

Obara-Pawłowska A., Pamięć o bitwie pod Warną w polskich źródłach historiograficznych do końca XVI wieku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2021, 148, 3.

Obara-Pawłowska A., Polish Monarchs’ Sexuality in the Light of the Annals by Jan Długosz, „Res Historica” 2021, 51.

Obara-Pawłowska A., Stanowiska Jana Długosza wobec cudzoziemskich władców na tronie polskim, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2019, 11.

Ojrzyński R., Obraz Polski i Polaków w pismach Eneasza Sylwiusza Piccolominiego (papieża Piusa II), Warszawa 2014.

Olkiewicz J., Kallimach doświadczony, Warszawa 1981.

Potkowski E., Warna 1444, Warszawa 2004.

Prochaska A., List Andrzeja de Palatio o klęsce warneńskiej, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 1882.

Prochaska A., Uwagi krytyczne o klęsce warneńskiej, Kraków 1900.

Przybyszewski B., Jadwiga i Wilhelm, „Analecta Cracoviensia” 1975, 7.

Ptak J., Bitwy w Rocznikach Jana Długosza, w: Jan Długosz – w kręgu badań historyków i literaturoznawców, red. T. Giergiel, Sandomierz 2017.

Rogowski P., Przysięga w średniowiecznym prawie polskim, Lublin 2016.

Rozbiór krytyczny Annalium Poloniae Jana Długosza z lat 1385–1444, t. 1, opr. S. Gawęda, K. Pieradzka, J. Radziszewska, K. Stachowska, Wrocław–Warszawa–Kraków 1961.

Rudzki E., Polskie królowe, Warszawa 1985.

Salomon M., Bizancjum wobec wyprawy warneńskiej, w: Świat chrześcijański i Turcy osmańscy w dobie bitwy pod Warną, red. D. Quirini-Popławska, Kraków 1995.

Semkowicz-Zarembina W., Powstanie i dzieje autografu Annalium Jana Długosza, Kraków 1952.

Semkowicz-Zarembina W., Przedmowa, w: Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 1–2, red. J. Dąbrowski, Warszawa 2012.

Shaw S.J., Historia Imperium Osmańskiego i Republiki Tureckiej, t. 1, 1280–1808, Warszawa 2012.

Skomiał J., Jan Długosz o Władysławie II Jagielle. (Charakterystyka króla w świetle „Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae”), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica” 1994, 61.

Słaboszowska K., Płacz i łzy w księgach X–XII Roczników Jana Długosza, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2022, 14.

Słownik łacińsko-polski, red. M. Plezia, t. 5, Warszawa 2007.

Spremić M., Despota serbski Jerzy Branković i bitwa pod Warną w 1444 roku, „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia” 1997, 8.

Sroka S., Sława, chwała, plotka: Władysław Warneńczyk jako król Węgier, „Przegląd Nauk Historycznych” 2016, 15, 2.

Stachoń B., Polityka Polski wobec Turcji i akcji antytureckiej w wieku XV do utraty Kilii i Białogrodu (1484), Oświęcim 2015.

Stanley J.D., Constructing a Narrative: the History of Homosexuality in Poland, w: New Social Movements and Sexuality: Conference Papers from the Sixth Meeting of the Socialism and Sexuality Network, Sofia University, October 2004, red. M. Chateauvert, Sofia 2006.

Subera I., Synody prowincjonalne arcybiskupów gnieźnieńskich, Warszawa 1981.

Syryjczyk J., Krzywoprzysięstwo w systematyce kanonicznego prawa karnego, „Prawo Kanoniczne: kwartalnik prawno-historyczny” 1991, 34, 1–2.

Swieżawski S., U źródeł nowożytnej etyki. Filozofia moralna w Europie XV wieku, Kraków 1987.

Szostek T., Exemplum w polskim średniowieczu, Łódź 1997.

Szwedo P., Sub banderio cruciatae – jako średniowieczny rycerz idealny. Wizerunek władcy na podstawie Roczników Jana Długosza, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2017, 9.

Tafiłowski P., „Imago Turci”. Studia z dziejów komunikacji społecznej w dawnej Polsce, Lublin 2013.

Talarowski A., Dzieje w rękach Opatrzności. Elementy historiozofii Jana Długosza i jej uwarunkowania, „Roczniki Historyczne” 2018.

Talarowski A., Od poganina do króla arcychrześcijańskiego. Wizerunek Władysława Jagiełły w Rocznikach Jana Długosza, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2017, 9.

Tazbir J., „Krzywoprzysięzca Władysław” w opinii potomnych, „Kwartalnik Historyczny” 1985, 92, 3.

Teterycz-Puzio A., Wojownik, obrońca wiary i uciśnionych? Wzorce rycerskie w świetle średniowiecznych przekazów narracyjnych, w: Ethos rycerski w kulturze. Tradycje i kontynuacje, t. I, W kręgu średniowiecza, red. T. Banaś-Korniak, B. Stuchlik-Surowiak, Katowice 2017.

Wichowa M., Jana Długosza przedmowa do Annales, czyli List dedykacyjny do Zbigniewa Oleśnickiego jako tekst o charakterze zalecającym dzieło autora, w: Odczytywanie Długosza, red. K. Janus, B. Łukarska, E. Hak, Częstochowa 2016.

Wielgus S., Teoria ius gentium w średniowiecznej Polsce. Geneza, historia, twórcy, oryginalność, główne problemy, w: Paweł Włodkowic i polska szkoła prawa międzynarodowego, Warszawa 2018.

Wojciechowski T., Episkopat Polski w czasach biskupstwa Zbigniewa Oleśnickiego, „Saeculum Christianum: Pismo Historyczno-Społeczne” 2003, 10, 1.

Wróbel D., Bezkrólewie, małoletniość i nieobecność władcy w Rocznikach Jana Długosza, w: Jan Długosz (1415–1480). Życie i dzieła, red. L. Korczak, M.D. Kowalski, P. Węcowski, Kraków 2016.

Wróbel P., Udział państw zachodnich Bałkanów w wyprawach antytureckich Władysława Jagiellończyka i następstwa klęski warneńskiej dla ich położenia politycznego, w: Świat chrześcijański i Turcy osmańscy w dobie bitwy pod Warną, red. D. Quirini-Popławska, Kraków 1995.

Wyrozumski J., Królowa Jadwiga. Między epoką piastowską a jagiellońską, Kraków 2006.

Zarębski I., Gesta Sbignei jako element ewolucji w genezie Annalium Jana Długosza, w: Prace z dziejów Polski feudalnej ofiarowane Romanowi Grodeckiemu w 70 rocznicę urodzin, red. Z. Budkowa et al., Warszawa 1960.

Zarębski I., Stosunki Eneasza Sylwiusza Piccolominiego z Polską i Polakami, Kraków 1939.

Zwiercan M., Komentarz Jana z Dąbrówki do Kroniki Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem, Wrocław 1969.

Żmudzki P., Dux fabulosus. O tradycji historiograficznej osnutej wokół postaci Leszka Czarnego od „Gesta Lestkonis” do dzieł Bartosza Paprockiego, Warszawa 2023.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2024.57.401-436
Data publikacji: 2024-10-22 08:45:12
Data złożenia artykułu: 2022-12-18 21:27:01


Statystyki


Widoczność abstraktów - 127
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 70

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2024 Anna Obara-Pawłowska

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.