Wyślij tekst przez e-mail 
O racjonalności państwa prawnego w myśli Roberta von Mohla
Streszczenie w języku polskim
Idea państwa prawnego (Rechtsstaat) wywodzi się z kręgu nauki niemieckiej. Jej źródła sięgają do przełomu XVIII i XIX w. i do twórczości takich uczonych, jak Immanuel Kant czy Johann Wilhelm Petersen (tworzący pod pseudonimem Johann Wilhelm Placidus). Niniejszy artykuł odnosi się do początków idei państwa prawnego w myśli niemieckiej i jest próbą analizy postrzegania idei Rechtsstaat w myśli profesora i polityka niemieckiego wczesnego liberalizmu – Roberta von Mohla. Głównym celem było wykazanie, iż państwo prawne w jego rozumieniu było państwem racjonalnym. Racjonalność ta miała się wyrażać nie tylko w oparciu państwa prawnego na zasadzie „świętości prawa”, ale również na nadaniu mu zadania specjalnego rodzaju. Było nim wspieranie obywateli w pokonywaniu przeszkód stojących im na drodze w realizacji tzw. celów życiowych. O racjonalności tego konceptu świadczy fakt, iż państwo miało pomagać obywatelom w sposób subsydiarny. Powinno ono w ostateczności działać wtedy, gdy nie starcza sił obywatelom lub ich organizacjom.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Angermann E., Robert von Mohl 1799–1875. Leben und Werk eines altliberalen Staatsgelehrten, Neuwied 1962.
Augustyniak M., Max Weber o władzy i odpowiedzialności w polityce, „Studia Prawnoustrojowe” 2010, nr 11.
Badura P., Das Verwaltungsrecht des liberalen Rechtsstaates, Göttingen 1967.
Beetham D., Max Weber and the Theory of Modern Politics, Cambridge 1985.
Beyme K. von, Einleitung, [w:] R. von Mohl, Politische Schriften, Köln–Opladen 1966.
Beyme K. von, Geschichte der politischen Theorien in Deutschland 1300–2000, Wiesbaden 2009.
Blackburn S., Oksfordzki słownik filozoficzny, Warszawa 2004.
Blau P.M., Critical Remarks on Weber’s Theory of Authority, “The American Political Science Review” 1963, Vol. 57(2).
Bleek W., Friedrich Christoph Dahlmann und die „gute“ Verfassung, „Politische Vierteljahresschrift“ 2007, Nr. 1.
Bleek W., Geschichte der Politikwissenschaft in Deutschland, München 2001.
Bosiacki A., Egalitaryzm a elitaryzm w klasycznej koncepcji państwa prawnego w Niemczech XIX wieku, [w:] Księga życia i twórczości. Księga Pamiątkowa dedykowana Profesorowi Romanowi A. Tokarczykowi, t. 5: Prawo, red. Z. Władek, J. Stelmasiak, W. Gogłoza, K. Kukuryk, Lublin 2013.
Bosiacki A., Robert von Mohl i początki koncepcji państwa prawnego, [w:] Idee jako źródło instytucji politycznych i prawnych, red. L. Dubel, Lublin 2003.
Bosiacki A., Wstęp, [w:] R. von Mohl, Encyklopedia umiejętności politycznych, Warszawa 2003.
Breuer S., Rationale Herrschaft. Zu einer Kategorie Max Webers, „Politische Vierteljahrschrift“ 1990, Bd. 31, Nr. 1.
Burska-Cieślak J., Geneza pojęcia socjalnego państwa prawnego w doktrynie niemieckiej, [w:] Państwo – ustrój – konstytucja. Studia, red. L. Antonowicz, Lublin 1991.
Chmieliński M., Wilhelma von Humboldta idee ograniczenia państwa, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2002, t. 54, z. 1.
Constas H., Max Weber’s Two Conceptions of Bureaucracy, “American Journal of Sociology” 1958, Vol. 63(4).
Dahlmann F.Ch., Ein Wort über Verfassung, [w:] Der Deutsche Liberalismus Die Entwicklung einer politischen Idee von Immanuel Kant bis Thomas Mann, Hrsg. F. Federici, Zürich 1946.
Dąbrowski K., Ewolucja pojęcia policji w kontekście genezy żandarmerii w Niemczech, „Studia Iuridica Lublinensia” 2016, nr 3, DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sil.2016.25.3.205.
Der europäische Rechtsstaat 200 Zeugnisse seiner Geschichte, Hrsg. J. Brand, H. Hattenhauer, Heidelberg 1994.
Drozdowicz Z., O racjonalności w religii i w religijności (raz jeszcze), Poznań 2010.
Dubel L., Robert von Mohl, [w:] idem, Historia doktryn politycznych i prawnych do schyłku XX wieku, Warszawa 2012.
Dyson K.H.F., The State Tradition in Western Europe, Colchester 2010.
Dziadzio A., Koncepcja państwa prawa w XIX wieku – idea i rzeczywistość, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2005, t. 57, z. 1.
Haller C.L. von, Restauration der Staatswissenschaft oder Theorie des natürlich-geselligen Zustands, der Chimäre des künstlich-bürgerlichen entgegengesetzt, 1 Bd., Winterthur 1820.
Hähnle J., Die politischen Ideen Robert von Mohls. Ein Beitrag zur Geschichte des älteren süddeutschen Liberalismus, Tübingen 1921.
Henkel M., Robert von Mohl, [w:] Politische Theorien des 19. Jahrhunderts Konservatismus, Liberalismus, Sozialismus, Hrsg. B. Heidenreich, Berlin 2002.
Hilbert R.A., Bureaucracy as Belief, Rationalization as Repair: Max Weber in a Post-Functionalist Age, “Sociological Theory” 1987, Vol. 5(1).
Humboldt W. von, Der Zweck des Staates, [w:] Der Deutsche Liberalismus Die Entwicklung einer politischen Idee von Immanuel Kant bis Thomas Mann, Hrsg. F. Federici, Zürich 1946.
Izdebski H., Badania nad administracją publiczną, [w:] Administracja publiczna, red. J. Hausner, Warszawa 2003.
Janicka D., Ustrój administracji w nowożytnej Europie. Zarys wykładu, Toruń 2002.
Jońca K., Ewolucja pojęcia „państwa prawnego” w niemieckiej doktrynie prawnej, „Przegląd Prawa i Administracji” 1976, t. 7.
Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i obcojęzycznych z almanachem, Warszawa 2007.
Kostrubiec J., Nauka o państwie w myśli Georga Jellinka, Lublin 2015.
Levine D.N., Rationality and Freedom: Weber and Beyond, “Sociological Inquiry” 1981, Vol. 51(1).
Łuszczyńska M., Ubi ratio, ibi ius. Doktryna prawna Świętego Tomasza z Akwinu, Lublin 2013.
Maciąg Z.A., Kształtowanie zasad państwa demokratycznego, prawnego i socjalnego w Niemczech (do 1949 r.), Białystok 1998.
Maier H., Die ältere deutsche Staats- und Verwaltungslehre (Polizeiwissenschaft), Neuwied am Rhen–Berlin 1966.
Malec J., Malec D., Historia administracji i myśli administracyjnej, Kraków 2000.
Maus I., Entwicklung und Funktionswandel der Theorie des bürgerlichen Rechtsstaats, [w:] Der bürgerliche Rechtsstaat, Hrsg. M. Tohipidur, Frankfurt am Main 1978.
Mazur S., Historia administracji publicznej, [w:] Administracja publiczna, red. J. Hausner, Warszawa 2003.
Mohl R. von, Das Staatsrecht des Königreiches Württemberg, Erster Theil, Tübingen 1829.
Mohl R. von, Das Staatsrecht des Königreiches Württemberg, Zweiter Theil: Das Verwaltungsrecht, Tübingen 1831.
Mohl R. von, Deutsche Reichsstaatsrecht Rechtliche und politische Eröterungen, Tübingen 1873.
Mohl R. von, Die Geschichte und Literatur der Staatswissenschaften in Monographieen dargestellt, Erster Band, Erlangen 1855.
Mohl R. von, Die Polizeiwissenschaft nach den Grundsätzen des Rechtsstaates, Erster Band, Tübingen 1832.
Mohl R. von, Die Polizeiwissenschaft nach den Grundsätzen des Rechtsstaates, Erster Band, Zweite Auflage, Tübingen 1844.
Mohl R. von, Die Polizeiwissenschaft nach den Grundsätzen des Rechtsstaates, Erster Band, Tübingen 1866.
Mohl R. von, Encyklopädie der Staatswissenschaften, Zweite Auflage, Tübingen 1872.
Mohl R. von, Encyklopedia umiejętności politycznych, wstęp A. Bosiacki, Warszawa 2003.
Mohl R. von, Polizei, [w:] Staats-Lexikon oder Encyklopädie der Staatswissenschaften, Hrsg. C. von Rotteck, C. Welcker, 12 Bd., Altona 1841.
Niemiecko-polski słownik wyrazów prawniczych i administracyjnych, Kraków 1874.
Nowacki J., Państwo prawne w typologii państw Roberta von Mohla, [w:] Przybliżanie przeszłości. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Czesławowi Głombikowi z okazji czterdziestolecia pracy nauczycielskiej, red. J. Bańka, Katowice 1998.
Polaczuk P., O racjonalności działania w ujęciu Maksa Webera, „Studia Warmińskie” 2011, t. 48.
Raiser T., Max Weber und die Rationalität des Rechts, „Juristen Zeitung“ 2008, Nr. 18.
Schmitz H., Die Staatsauffassung Robert von Mohls unter Berücksichtigung der verfassungs-geschichtlichen Entwicklung und des positivistischen Staatsdenkens, Köln 1965.
Smyk G., Początki ewolucji podstawowych pojęć i definicji w europejskiej nauce administracji, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2014, t. 42.
Sobolewska B., Sobolewski M., Myśl polityczna XIX i XX wieku. Liberalizm, Warszawa 1978.
Sobota K., Das Prinzip Rechtsstaat, Tübingen 1997.
Stolleis M., Geschichte des öffentlichen Rechts in Deutschland, Bd. 1: Reichspublizistik und Poliecywissenschaft, München 1988.
Stolleis M., Geschichte des öffentlichen Rechts in Deutschland, Bd. 2: Staatsrechtslehre und Verwaltungswissenschaft 1800–1914, München 1992.
Stöcker B., Die Gemeinwohltheorie Robert von Mohls ale ein früher Ansatz des sozialen Rechtsstaatsprinzips, München 1992.
Swidler A., The Concept of Rationality in the Work of Max Weber, “Sociological Inquiry” 1973, Vol. 43(1).
Szwarc W., Zarys ewolucji pojęcia „policji” w monarchii pruskiej w XVIII i XIX w., [w:] Wybrane problemy teorii i praktyki państwa i prawa, red. H. Groszyk, L. Dubel, Lublin 1986.
Verfassung des Deutschen Reichs (Gegeben Berlin, den 16. April 1871), Hrsg. L. von Rönne, Berlin–Leipzig 1882.
Weber M., Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, Warszawa 2002.
Welcker C.T., Die letzten Gründe von Recht, Staat und Strafe philosophisch und nach den Gesetzen der merkwürdigsten Völker rechtshistorisch entwickelt, Giessen 1813.
Wielecki K., Władza i podmiotowość, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu” 2013, nr 4.
Zmierczak M., Kształtowanie się koncepcji państwa prawnego (na przykładzie niemieckiej myśli polityczno-prawnej), [w:] Demokratyczne państwo prawne, red. H. Rot, Wrocław 1992.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/g.2019.66.1.189-206
Data publikacji: 2019-07-17 08:29:33
Data złożenia artykułu: 2018-03-14 10:29:39
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2019 Paweł Lesiński
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.