"Princeps educatus" w myśli Jana z Salisbury

Streszczenie w języku polskim

Średniowiecze było epoką dualizmu władzy. Ujęcie i rozumienie władzy było wówczas dynamiczne. Inaczej problem ten kształtował się we wczesnym średniowieczu, a inaczej w średniowiecznym okresie „oświecenia”. W takiej sytuacji po argumenty racjonalne, czy racjonalizujące, sięgali zarówno zwolennicy papalistycznej wizji państwa, jak i koncepcji autonomicznej władzy świeckiej. Pamiętać należy o tym, że w czasach Jana z Salisbury (ok. 1115–1180) państwo miało charakter wyznaniowy, różnica pomiędzy sacrum i profanum była dopiero intuicyjnie postrzegana, będąc fragmentem długiego i złożonego procesu, który w pewnym sensie zakończy dopiero definicja państwa Niccolo Machiavellego. Jan z Salisbury formułuje następujące opinie dotyczące istoty władzy. Po pierwsze, jest to wizja bezgrzesznego monarchy. To jest w zasadzie jedyny jego zdaniem warunek uznania panującego za prawdziwego księcia (princepsa). Przeciwieństwem takiej prawowitej władzy jest tyran. Służyć temu ma wymóg odpowiedniego wykształcenia. Ma to być princeps educatus (litteratus). Po drugie, organiczna wizja państwa, w którym ciałem politycznym zarządza głowa, czyli siedlisko rozumu, poddana jedynie zwierzchności sumienia, czyli klerowi. Budowa państwa odzwierciedla mądrość Boga, który stworzył człowieka „na swój obraz i podobieństwo”. Stąd państwo jest odbiciem (wyrazem) człowieczeństwa i jego rozumnej części. Po trzecie, poszczególne części państwa (jego członki) imitują człowieka i współdziałają ze sobą. Dwie wartości podnoszone wcześniej przez świętego Augustyna: ordinis i pax są możliwe do zapewnienia dzięki racjonalnie działającej i w efekcie sprawiedliwej władzy księcia nazwanej przez Jana z Salisbury władzą publiczną. Po czwarte, władza księcia realizuje się w strzeżeniu prawa Bożego zarówno przez niego, jak i przez poddanych, a jej celem jest realizacja dobra wspólnego. Realizacja powyższych założeń w praktyce ma być efektem pewnych rozumowych gwarancji, które wobec władzy księcia formułuje Jan z Salisbury.