Wyślij tekst przez e-mail 
Poena est noxae vindicta. Retrybutywna racjonalizacja kary w Rzymie okresu królestwa, republiki i pryncypatu
Streszczenie w języku polskim
Prezentowane opracowanie dotyczy kwestii retrybutywnej racjonalizacji (funkcji, uzasadnienia) kary w prawie rzymskim – począwszy od jej na wpół legendarnych początków aż po koniec pryncypatu. Pojmowanie kary jako sprawiedliwej odpłaty za wyrządzone zło, stanowiącej swoisty substytut zemsty (osobistej lub rodowej), było charakterystyczne dla wielu starożytnych społeczności. Również u początku państwowości rzymskiej głównym celem kary nie było odstraszanie sprawców, realizowane jako pewna forma prewencji, ale sprawiedliwa odpłata (odwet) za wyrządzoną krzywdę (poena est noxae vindicta).
W okresie królewskim miały miejsce próby ograniczenia zjawiska prywatnej krwawej zemsty, czego przykładem było ustawodawstwo króla Numy Pompiliusza dotyczące skutków nieumyślnego zabójstwa człowieka wolnego. Istotnym przejawem ograniczenia zjawiska prywatnej krwawej zemsty okazało się być zaadaptowane przez Rzymian prawa talionu. Jednak już w Ustawie XII Tablic Kwiryci przewidzieli możliwość odstąpienia od niego na rzecz zawarcia ugody, a jeszcze w okresie republiki wyszedł on z użycia.
W okresie prawa klasycznego rzymska jurysprudencja nadal podtrzymywała dotychczasowy stosunek Rzymian do retrybutywnej funkcji kary kryminalnej, a idea talionu, rozumiana jako „sprawiedliwa odpłata za popełniony czyn”, była ciągle żywa w jej poglądach oraz w niektórych konstytucjach cesarskich. Retrybutywna racjonalizacja kary kryminalnej realizowała się głównie w nakazie wymierzania jej pro admissi criminis qualitate przez sędziego-urzędnika w ramach extra ordinem cognitio.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Amielańczyk K., Crimina legitima w rzymskim prawie publicznym, Lublin 2013.
Amielańczyk K., Lex Cornelia de sicariis et veneficis. Ustawa Korneliusza Sulli przeciwko nożownikom i trucicielom, Lublin 2011.
Amielańczyk K., Purposes and Functions of Public Punishment in Roman Law in the Perspective of Justinian’s Codification, „Studia Prawnicze KUL” 2019, t. 80, z. 4.
Amielańczyk K., Rzymskie prawo karne w reskryptach cesarza Hadriana, Lublin 2006.
Amielańczyk K., Teoretyczny model przestępstwa prawa publicznego (crimen publicum) autorstwa Claudiusa Saturninusa (D. 48,19,16) a współczesna nauka o przestępstwie karnym, „Annales UMCS” 2019, sectio G, nr 46, z. 1.
André J.-M., Sénèque et la peine de mort, “Revue des Etudes Latines” 1979, no. 57.
Babusiaux U., Regelbildungdurch exempla – Papinians Quaestiones zur lex Iulia de adulteriis (Pal. 378), [w:] Argumenta Papiniani: StudienzurGeschichte und Dogmatik des Privatrechts, red. J. Dirk Harke, Berlin–Heidelberg 2013.
Bellini F., Delicta e criminanelsistemaquiritario, Milano 2012.
Biondi B., Il dirittoromanocristiano, t. III, Milano 1954.
Bonini R., D. 48,19,16 (Claudius Saturninus “de poenispaganorum”), “Rivista Italiana per le ScienzeGiuridiche” – Serie III, 1959–1962, no. 10.
Brunnenmeister E., Das Tödtungsverbrechen im altrömischen Recht, Leipzig 1887.
Burczak K., Dębiński A., Jońca M., Łacińskie sentencje i powiedzenia prawnicze, Warszawa 2013.
Cantarella E., I supplizicapitali in Grecia e a Roma, Milano 1991.
Dębiński A., Sacrilegium w prawie rzymskim, Lublin 1995.
Gioffredi C., L’elemento intenzionale nel diritto penale romano, [w:] Studi in onore di G. Grosso, III, Torino 1970.
Gioffredi C., Sulla concezione romana della pena, [w:] Studi inonore di Edoardo Volterra, t. II, Milano 1971.
Giuffrè V., La repressione criminale nell’esperienza romana, Napoli 1998.
Grosso G., Ancora sulla genesi del processo criminale romano, “Labeo” 1998, no. 44.
Harries J., Law and Crime in the Roman World, Cambridge 2007.
Herdtliczka A., Talio, RE Bd. IV A,2 Stuttgart 1932.
Jońca M., Parricidium w prawie rzymskim, Lublin 2008.
Jońca M., Rzymskie prawo karne. Instytucje, Lublin 2021.
Kant I., Metafizyczne podstawy nauki prawa, tłum. W. Galewicz, Kęty 2006.
Kaser M., Das altrömische Ius. Studien zur Rechtsvollstellung und Rechtsgeschichte der Römer, Göttingen 1949.
Koritansky P., Two Theories of Retributive Punishment: Immanuel Kant and Thomas Aquinas, “History of Philosophy Quarterly” 2005, vol. 22, no. 4.
Kuhlenbeck L., Die Entwicklungsgeschichte des römischen Rechts, t. I, München 1910.
Kunderewicz C., Prawo w starożytnej Mezopotamii, [w:] Mezopotamia, red. J. Braun, Warszawa 1971.
Kuryłowicz M., Lucjusz Anneusz Seneka o karze śmierci, [w:] Kara śmierci w starożytnym Rzymie, red. H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 1996.
Kuryłowicz M., Prawa antyczne. Wykłady z historii najstarszych praw świata, Lublin 2006.
Kuryłowicz M., Prawo rzymskie. Artykuły wybrane w 50-lecie doktoratu, Lublin 2023.
Lenel O., Paricidasesto, [w:] Studi in onore di P. Bofante, t. II, Milano 1930.
Levy E., Gesammelte Schriften, t. II, Köln 1963.
Lineamenti di storia del dirittoromano, red. M. Talamanca, Milano 1979.
Litewski W., Podstawowe wartości prawa rzymskiego, Kraków 2001.
MacCormack G., Fault and Causation in Early Roman Law: An Antropological Perspective, RIDA 1981, no. 28.
Madejski P., Pomiędzy robur animi a ritus barbarus. Zemsta w życiu społecznym republikańskiego Rzymu, Lublin 2018.
Manni A., Gli exempla greci in D. 48.19.16 (Saturn. sing. de poen. pagan.), [w:] Modelli di unmulti culturalismo giuridico il bilinguismo nel mondo antico. Diritto, prassi, insegnamento, t. 1, red. C. Cascione, C. Masi Doria, G.D. Merola, Napoli 2013.
McGinn T., Roman Bigamy: The Impossible Sex Crime, [w:] Structures of Power. Law and Gender Across the Ancient Near East and Beyond, red. I. Peled, Chicago 2017.
Misztal-Konecka J., Ugoda w postępowaniu cywilnym. Studium z zakresu prawa polskiego na tle prawa rzymskiego, Lublin 2019.
Mommsen T., Die Geschichte der Todesstrafeim Römischen Staat, 1896 (przedruk z “Cosmopolis: an international monthly review” 1905, no. 1).
Mommsen T., Römische Geschichte, t. I, Berlin 1888.
Mommsen T., Römisches Strafrecht, Leipzig 1899.
Mossakowski W., Czyn karalny według koncepcji Klaudiusza Saturnina, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 2008, Prawo CCCV, „Studia Historycznoprawne” 305.
Napodano G., Diritto penale romano nelle sue attenze col diritto penale moderno, Napoli 1878.
Nogrady A., Römisches Strafrecht nach Ulpian. Buch 7 bis 9 De officio proconsulis, Berlin 2006.
Nörr D., Causa mortis, München 1986.
Prawo karne materialne. Część ogólna, red. M. Mozgawa, Warszawa 2020.
Prawo karne materialne. Część ogólna i szczególna, red. M. Bojarski, Warszawa 2020.
Rein W., Das Criminalrecht der Romer von Romulus bis auf Justynian, Leipzig 1844.
Renzikowski J., Kant on Punishment and Criminal Law – Nine Thesis, “Ulp Law Review” 2021, vol. 15, no. 1.
Robertis F. de, La funzione della pena in diritto romano, [w:] Studi in onore di Siro Solazzi, Napoli 1948.
Robinson O.F., Penal Practice and Penal Policy in Ancient Rome, London–New York 2007.
Santalucia B., Alle origine processo penale romano, IURA 1984, no. 35.
Scapini N., Diritto e procedura penale nell’esperienza giuridica romana, Parma 1992.
Scheid D.E., Kant’s Retributivism, „Ethics” 1983, vol. 93, no. 2.
Schilling A., Poena extraordinaria. Zur Strafzumessung in der frühen Kaiserzeit, Berlin 2010.
Sondel J., Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 2005.
Sposito G., “Quattuor genera... septem modis”: le circostanze del reato in D. 48,19,16 (Claudius Saturninus “De poenis paganorum”), “Studia et Documenta Historiae et Iuris” 1999, no. 65.
Stolarek D., Adultera w świetle lex Iulia de adulteriis coërcendis, Lublin 2012.
Walter Jones J., The Law and Legal Theory of the Greeks. An Introduction, Oxford 1956.
Zabłoccy M. i J., Ustawa XII Tablic. Tekst – tłumaczenie – objaśnienia, Warszawa 2000.
Zabłocki J., ‘Ni cum eopacit, talioesto’, [w:] Alternative Dispute Resolution: From Roman Law to Contemporary Regulations, red. B. Sitek, Warszawa 2016.
Zabłocki J., Rozważania o procesie rzymskim w Noctes Atticae Aulusa Gelliusa, Warszawa 1999.
Zabłocki J., Scripta Gelliana, Warszawa 2020.
Zabłocki J., Talion w świetle „Noctes Atticae” Aulusa Gelliusa, „Prawo Kanoniczne” 1995, nr 3–4.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/g.2024.71.3.181-200
Data publikacji: 2024-12-09 22:20:04
Data złożenia artykułu: 2024-05-07 16:41:10
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2024 Bartosz Zalewski, Andrzej Chmiel
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.