Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Multimodalność komunikacji międzyludzkiej
Streszczenie w języku polskim
W artykule, który ma charakter przeglądowy, autorka wykorzystuje badania Stephena Levinsona i Judith Holler, Sławomira Wacewicza i Piotra Żywiczyńskiego, Michaela Tomasella, Giacomo Rizolatti’ego, Michaela Arbiba oraz Marcela Jousse’a, aby na ich podstawie podjąć próbę odpowiedzi na pytanie, jak w procesie filogenezy języka pojawiły się u ludzi oraz ich ewolucyjnych przodków zachowania intencyjne. Najważniejsze tezy zostały sformułowane następująco: 1) Język ludzki powstał na tle systemów sygnałów: gestowych i dźwiękowych; 2) Istnieje spór dotyczący pierwszeństwa gestów nad komunikacją głosową lub równoczesności gestu i wokalizy w procesie powstawania języka; 3) Zmiany na poziomie zachowania oraz biologiczno-neurologicznym w rozwoju ludzkiej komunikacji stanowią klucz do zrozumienia teorii umysłu będący zalążkiem komunikacji społecznej; 4) Refleksja nad pochodzeniem języka prowadzi do roli języka w interakcji oraz w świecie kultury.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Abramowicz Maciej, 1979, Formuły a rola gestu w komunikacji ustnej według Marcela Jousse’a, „Literatura Ludowa” nr 1--3, s. 43--52.
Aitchison Jean, 1991, Ssak, który mówi. Wstęp do psycholingwistyki, Warszawa.
Aflalo Tyson, Graziano Michael, 2006, Possible origins of the complex topographic organization of motor cortex: reduction of a multidimensional space onto a two-dimensional array, „Journal of Neuroscience” 26, s. 6288–6297 [doi: 10.1523/JNEUROSCI.0768--06.2006] [PubMed].
Alibali Martha, Heath Dana, Myers Heather, 2001, Effects of visibility between speaker and listener on gesture production: some gestures are meant to be seen, „Journal of Memory and Language” 44, s.169–188 [doi: 10.1006/jmla.2000.2752].
Anusiewicz Janusz, 1994, Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki, Wrocław.
Arbib Michael, 2005, From monkey-like action recognition to human language: an evolutionary framework for neurolinguistics, „Behavioral and Brain Sciences” 28, s. 105–124 [doi: 10.1017/S0140525X05000038] [PubMed].
Arbib Michael, 2012, How the brain got language: the mirror system hypothesis, Oxford.
Bard Kim, Myowa-Yamakoshi Masako, Tomonaga Masaki, Tanaka Masayuki, Costall Alan, Matsuzawa Tetsuro, 2005, Group differences in the mutual gaze of chimpanzees (Pan troglodytes), „Developmental Psychology” 41, s. 616–624 [doi: 10.1037/0012--1649.41.4.616] [PubMed].
Bartmiński Jerzy, 2012, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin.
Bavelas Janet, Gerwing Jennifer, Sutton Chantelle, Prevost Danielle, 2008, Gesturing on the telephone: independent effects of dialogue and visibility, „Journal of Memory nad Language” 58, s. 495–520 [doi: 10.1016/j.jml.2007.02.004].
Bickerton Derek, 1990, Language and species, Chicago.
Boksa Ewa, Zbróg Zuzanna, 2014, Wpływ motoryki małej na funkcje komunikacyjne, [w:] O tym, co wpływa na odbiór i ekspresję wypowiedzi osób z zaburzeniami komunikacji językowej, red. Ewa Boksa, Kraków, s. 213--224.
Boksa Ewa, Chyb Magdalena, Kosiór Mariola, Stanek Małgorzata, 2018, Interaction mechanism in the process of diagnosing patients with autism spectrum disorder, „Journal of Communication Disorders”, nr ref. JCD2018198.
Call Josep, Tomasello Michael, 2007, The gestural communication of apes and monkeys, Manhaw.
Cieszyńska Jagoda, Korendo Marta, 2007, Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6 roku życia, Kraków.
Chip Walter, 2008, Kciuki, paluchy i łzy, Poznań.
Cochet Helene, Vauclair Jacques, 2010, Pointing gestures produced by toddlers from 15 to 30 months: different functions, hand shapes and laterality patterns, „Infant Behavavioral. Development” 33, s. 431–441 [doi: 10.1016/j.infbeh.2010.04.009] [PubMed].
Corballis Michael, 2002, From hand to mouth: the origins of language, Princeton.
Corballis Michael, 2009, The evolution of language, „Annals of the New York Academy of Sciences” 1156, s. 19–43 [doi: 10.1111/j.1749--6632.2009.04423.x) [PubMed].
Corballis Michael, 2003, From hand to mouth: The origins of language, Princeton.
Chomsky Noam, 1982, Zagadnienia teorii składni, Wrocław.
Dediu Dan, Levinson Stephen, 2013, On the antiquity of language: the reinterpretation of Neandertal linguistic capacities and its consequences, „Frontiers in Psycholgy” 4, s. 1--17 [doi: 10.3389/fpsyg.2013.00397] [PMC free article] [PubMed].
Dunbar Robin, 2017, Pchły, plotki a ewolucja języka, Kraków.
Farroni Teresa, Csibra Gergely, Simion Francesca, Johnson Mark, 2002, Eye contact detection in humans from birth, „Proceeding of the National Academy of Sciences of the USA” 99, s. 9602–9605 [doi: 10.1073/pnas.152159999] [PMC free article] [PubMed].
Fitch Tecumseh, 2010, The evolution of language, Cambridge.
Gałczyńska Alicja, 2015, Od oswajania świata do jego współtworzenia. Akty nakłaniające w kontaktach dorosłych z dziećmi, Kielce.
Grabias Stanisław, 2005, Interakcja językowa i jej uwarunkowania. Perspektywa lingwistyczna, [w:] Bariery i pomosty w komunikacji językowej Polaków, red. Jerzy Bartmiński, Urszula Majer-Baranowska, Lublin, s. 19--44.
Griniewicz Sergiusz, Zaniewski Jan, Skopiuk Tatiana, Sorokina Elwira, 2009, Antropolingwistyka (nowa nauka XXI wieku), Białystok.
Hauser Marc, Chomsky Noam, Fitch Tecumseh, 2002, The faculty of language: what is it, who has it, and how did it evolve?, „Science” 298, s. 1569–1579 [doi: 10.1126/science.298.5598.1569] [PubMed].
Hewes Gordon, 1973, Primate communication and the gestural origin of language, „Current Anthropolgy” 14, 65–84 [doi: 10.1086/201401].
Hickok Gregory, 2016, Mit neuronów lustrzanych, Kraków.
Hobaiter Cat, Leavens David, Byrne Richard, 2013, Deictic gesturing in wild chimpanzees (Pan troglodytes)? Some possible cases, „Journal of Comparative Psychology” 128, s. 82–87 [doi: 10.1037/a0033757] [PubMed].
Hockett Charles, 1960, The origin of speech, „Scientific American” 203, s. 88–111 [doi: 10.1038/scientificamerican0960--88].
Hockett Charles, 1979, Zagadnienia uniwersaliów w języku, [w:] Językoznawstwo strukturalne, red. Adam Weinsberg, Halina Kurkowska, Warszawa, s. 209--229.
Holler Judith, Tutton Mark, Wilkin Katie, 2011, Co-speech gestures in the process of meaning coordination, [w:] Proc. 2nd GESPIN—Gesture and Speech in Interaction Conf., Bielefeld, 5–7 September 2011, http://hdl.handle.net/11858/00--001M--0000--0012--1BB3-D.
Jousse Marcel, 1979, L'antropologia del gesto, Rzym.
Jousse Marcel, 1974, Antropologia gestu, Paryż.
Jürgens Uwe, 2002, Neural pathways underlying vocal control, „Neuroscience and Biobehavioral Reviews” 26, s. 235–258 [doi: 10.1016/S0149--7634(01)00068--9] [PubMed].
Kendon Adam, 2011, Some modern considerations for thnking about language evolution: A discussion of the Evolution of Language by Tecumseh Fitch, „The Public Journal of Semiotics” 3 (1), s. 79--108.
Kobayashi Hiromi, Kohshima Shiro, 2001, Unique morphology of the human eye and its adaptive meaning: comparative studies on external morphology of the primate eye, „Journal of Human Evolution” 40, s. 419–435 [doi: 10.1006/jhev.2001.0468] [PubMed].
Leakey Richard, 1995, Pochodzenie człowieka, Warszawa.
Levinson Stephen, 2006, On the human ‘interaction engine’, [w:] Roots of human sociality: culture, cognition and interaction, red. Nick Enfield, Stephen Levinson, Oxford, s. 39–69.
Levinson Stephen, 2003, Space in language and cognition: explorations in cognitive diversity, Cambridge.
Levinson Stephen, Holler Judith, 2014, The origin of human multi-modal communication, „Philosophical Transactions of The Royal Society B. Biological Sciences”, s. 1--9. [doi: 10.1098/rstb.2013.0302].
Liberman Alvin, Cooper Franklin, Shankweiler Donald, Studdert-Kennedy Matthew, 1967, Perception of the speech code, „Psychological Review” 74, s. 431--461.
Lieberman Philip, FOXP2 and Human Cognition, „Cell” 137, s. 800--812.
Liebal Katja, Pika Simone, Tomasello Michael, 2006, Gestural communication of orangutans (Pongo pygmaeus), „Gesture” 6, s. 1–38 [doi: 10.1075/gest.6.1.02lie].
Liszkowski Ulf, Brown Penny, Callaghan Tara, Takada Akira, de Vos Conny, 2012, A prelinguistic gestural universal of human communication, „Cognitive Science” 36, 698–713 [doi: 10.1111/j.1551--6709.2011.01228.x] [PubMed].
Matthews Danielle, Behne Tanya, Lieven Elena, Tomasello Michael, 2012, Origins of the human pointing gesture: a training study, „Develompental Science” 15, s. 817–829 [doi: 10.1111/j.1467--7687.2012.01181.x] [PubMed].
McNeill David, 2012, How language began: gesture and speech in human evolution, Cambridge.
Morris Desmond, 1997, Zwierzę zwane człowiekiem, Warszawa.
Mosiołek-Kłosińska Katarzyna, 1994, Dzieje koncepcji języka jako formy ujmowania świata, „Poradnik Językowy” 4, s. 13--22.
Nettle Daniel, Cronin Katherine, Bateson Melissa, 2013, Responses of chimpanzees to cues of conspecific observation, „Animal Behaviour” 86, s. 595–602 [doi: 10.1016/j.anbehav.2013.06.015] [PMC free article] [PubMed].
Milewski Stanisław, 2004, Mowa dorosłych kierowana do niemowląt. Studium fonostatystyczno-fonotaktyczne, Gdańsk.
Orzechowski Sylwester, Wacewicz Sławomir, Żywiczyński Piotr, 2014, Orofacjalgestures in languageevolution. The auditory feedback hypothesis, [w:] Proceedings of the 10th International Conference (EVOLANG 10), red. Erica Cartmill, Sean Roberts, Heidi LYN, Hana Cornish, Singapore, s. 221--227.
Pika Simone, Liebal Katja, Tomasello Michael, 2005, Gestural communication in subadult bonobos (Pan paniscus): repertoire and use, „American Journal of Primatology” 65, s. 39–61 [doi: 10.1002/ajp.20096] [PubMed].
Pika Simone, Mitani John, 2006, Referential gestural communication in wild chimpanzees (Pan troglodytes), „Current Biology” 16, s. 191–192 [doi: 10.1016/j.cub.2006.02.037] [PubMed].
Pinker Steven, 1994, The language instinct: how the mind creates languages, New York.
Rizzolatti Giacomo, Fadiga Luciano, Gallese Vittorio, Fogassi Leonardo, 1996, Premotor cortex and the recognition of motor actions, „Cognitive Brain Research” 3, s. 131–141 [doi: 10.1016/0926--6410(95)00038--0] [PubMed].
Rizzolatti Giacomo, Arbib Michael, 1998, Language within our grasp, „Trends of Neurosciences” 21, s. 188–194 [doi:10.1016/S0166--2236(98)01260--0] [PubMed].
Rossano Federico, 2013, Gaze in conversation, [w:] The handbook of conversation analysis, red. Tanya Stivers, Jack Sidnell, Chichester, UK, s. 308–29.
Sandler Wendy, 2013, Vive la difference: Sign language and spoken language in language evolution, „Language and Cognition” 5 (2--3), s. 189--2013.
Scott-Phillips Thomas, Blythe Richard, Gardner Andy, West Stuart, 2012, How do communication systems emerge?, „Proceedings of the Royal Society B” 279, s. 1943–1949 [doi: 10.1098/rspb.2011.2181] [PMC free article] [PubMed].
Schepartz Lynne, 1993, Language and modern human origins, „Year Book of Physical Anthropolgy” 36, s. 91–126 [doi: 10.1002/ajpa.1330360607].
Simonyan Kristina, Horwitz Barry, 2011, Laryngeal motor cortex and control of speech in humans, „Neuroscientist” 17, s. 197–208 [doi: 10.1177/1073858410386727] [PMC free article].
Skipper Jeremy, Goldin-Meadow Susan, Nusbaum Howard, Small Steven, 2007, Speech-associated gestures, Broca's area, and the human mirror system, „Brain Language” 101, s. 260–277 [doi: 10.1016/j.bandl.2007.02.008] [PMC free article] [PubMed].
Stivers Tanya, Enfield N. J., Brown Penelope, Englert Christina, Hayashi Makoto, Heinemann Trine, Hoymann Gertie, Rossano Federico, de Ruiter Jan Peter, Yoon Kyung-Eun, Levinson Stephen, Universals and cultural variation in turn-taking in conversation, „Proceedings of the National Academy of Sciences of USA” 106, s. 10 587–10 592 [doi: 10.1073/pnas.0903616106] [PMC free article] [PubMed].
Stout Dietrich, 2011, Stone toolmaking and the evolution of human culture and cognition, „Philosophical Transactions of The Royal Society B” 366, s. 1050–1059 [doi: 10.1098/rstb.2010.0369] [PMC free article] [PubMed].
Szymborski Krzysztof, 2011, Zagadka. Kiedy i dlaczego zaczęliśmy mówić. O języku w mowie i piśmie, „Niezbędnik inteligenta. Polityka”, wydanie specjalne z listopada, s. 8--11.
Tabakowska Elżbieta, 2001, Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, Kraków.
Tomasello Michael, 2008, Origins of human communication, Cambridge.
Tomasello Michael, 2007, Kulturowe źródła ludzkiego poznawania, Warszawa.
Tomasello Michael, 2014, A natural history of human thinking, Cambridge, MA.
Tomasello Michael, Carpenter Malinda, Liszkowski Ulf, 2007, A new look at infant pointing, „Child Development” 78, s. 705–722 [doi: 10.1111/j.1467--8624.2007.01025.x] [PubMed].
Tomasello Michael, 2015, Historia naturalna ludzkiego myślenia, Kraków.
Tomaszewski Piotr, 2011, Lingwistyczny opis struktury polskiego języka migowego, [w:] Język jako przedmiot badań psychologicznych. Psycholingwistyka ogólna i neurolingwistyka, red. Ida Kurcz, Hanna Okuniewska, Warszawa, s. 184--238.
Tylor Edward, 1865, Researches into the early history of mankind and the development of civilization, London, UK.
Thorpe William, 1966, Ritualization in ontogeny. „Animal play. Philosophical Transactions of The Royal Society of London B” 251, s. 311–319 [doi: 10.1098/rstb.1966.0015].
Wacewicz Sławomir, 2013, Ewolucja języka -- współczesne kontrowersje, [w:] https:// repozytorium.umk.pl/bitstream/handle/item/1640/Wacewicz20201320-20Ewolucja20jezyka20-20nowe20ustalenia20-20PREPRINT .pdf?sequence=1.
Wallin Nils Lennart, Merker Björn, Brown Steven, 2000, The origins of music, Cambridge.
Wilkinson Ray, Leudar Ivan, Pika Simone, 2012, Requesting behaviors within episodes of active sharing, „Developments in primate gesture research” vol. 6, red. Simone Pika, Katja Liebal, Amsterdam, The Netherlands, s. 199–221.
Willems Roel, Hagoort Peter, 2007, Neural evidence for the interplay between language, gesture, and action: a review, „Brain Language” 101, s. 278–289 [doi: 10.1016/j.bandl.2007.03.004] [PubMed].
Willems Roel, Özyürek Asli, Hagoort Peter, 2007, When language meets action: the neural integration of gesture and speech, „Cerebral Cortex” 17, s. 2322–2333 [doi: 10.1093/cercor/bhl141] [PubMed].
Vauclair Jacques, 2004, Lateralization of communicative signals in nonhuman primates and the hypothesis of the gestural origin of language, „Interact. Study” 5, s. 363–384 [doi: 10.1075/is.5.3.04vau].
Zlatev Jordan, 2014, The co-evolution of human intersubjectivity, morality and language, [w:] The Social origins of Language, red. Daniel Dor, Chris Knight, Jerome Lewis, Oxford, s. 249--266.
Żywiczyński Piotr, Wacewicz Sławomir, 2015, Ewolucja języka. W stronę hipotez gesturalnych, Toruń.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2019.31.87
Data publikacji: 2019-10-11 20:09:48
Data złożenia artykułu: 2017-12-04 20:36:37
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2019 Ewa Boksa
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.