Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Typy danych a koherencja semantyczna definicji kognitywnej (przykład polskiej ojczyzny)
Streszczenie w języku polskim
Centralnym pojęciem lingwistyki kulturowej (etnolingwistyki) – bez względu na jej dialektologiczne, etymologiczne, onomastyczne czy kognitywne ukierunkowanie – jest językowy obraz świata (JOS). W opracowaniach etnolingwistycznych o charakterze syntetyzującym (słownikach, leksykonach) w odtwarzaniu „wycinków” JOS (stereotypów, pojęć, konceptów, kulturemów, słów kluczowych) brane są pod uwagę dane językowe (systemowe, ankietowe, tekstowe) oraz „przyjęzykowe. Pierwsze z założenia wykorzystywane są zwłaszcza w analizach na gruncie etnolingwistyki „narodowej” i „porównawczej” (przykładem są studia w Leksykonie aksjologicznym Słowian i ich sąsiadów, LASiS 2015–2019), pierwsze i drugie – w ramach etnolingwistyki „ludowej” (tak w Słowniku stereotypów i symboli ludowych, SSiSL 1996–2022). Z rodzajem danych relewantnych etnolingwistycznie idą zwykle w parze typy opisów – separacyjny (LASiS) i holistyczny (SSiSL).
W artykule, który ideowo nawiązuje do powyższych opracowań, prezentowany jest koncept polskiej ojczyzny, rekonstruowany nie tylko na bazie danych językowych (tu: systemowych i ankietowych), ale też i danych „przyjęzykowych” (jak w SSiSL). Autorka stawia pytania o koherencję semantyczną definicji kognitywnej ojczyzny, tj. o to, jakie charakterystyki ojczyzny uobecniają się w poszczególnych typach danych i na ile spójne są względem siebie sądy o ojczyźnie zawarte w różnych typach danych.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Anusiewicz Janusz, 1995, Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki, Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
Bartmiński Jerzy, 1987, Ojczyzna. Projekt fragmentu hasła do słownika aksjologicznego, [w:] Co badania filologiczne mówią o wartości. Materiały z sesji naukowej 17–21 listopada 1986 r., red. Andrzej Bogusławski, Krzysztof Byrski, Zbigniew Lewicki przy współpracy z Januszem Krzywickim, Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Wydział Neofilologii, s. 133–168.
Bartmiński Jerzy, 1989, Jak biegną drogi ojczyzny, „Ethos”, r. 2, nr 5, s. 165–171.
Bartmiński Jerzy, 1990a, Punkt widzenia, perspektywa interpretacyjna, językowy obraz świata, [w:] Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 109–127.
Bartmiński Jerzy, 1990b, Ojczyzna w pieśniach i wierszach chłopskich, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa”, nr 3, s. 9–13.
Bartmiński Jerzy, 1993a, Polskie rozumienie ojczyzny i jego warianty, [w:] Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, s. 23–48.
Bartmiński Jerzy, 1993b, Ojczyzny europejskie – duże i małe, [w:] Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, s. 5–11.
Bartmiński Jerzy, 1996, O „Słowniku stereotypów i symboli ludowych”, [w:] Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. 1. Kosmos, cz. 1. Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, red. Jerzy Bartmiński, zastępca redaktora: Stanisława Niebrzegowska, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 9–34.
Bartmiński Jerzy, 1998, Dynamika polskiego pojęcia ojczyzny, „Prace Filologiczne”, t. XLIII, s. 53–60.
Bartmiński Jerzy, 2002, Jak biegną drogi ojczyzny?, [w:] Z Wojtyłą myśląc Ojczyna, red. Wojciech Chudy, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, s. 41–49.
Bartmiński Jerzy, 2006, Ojczyzna, [w:] Język. Wartości. Polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 340–347.
Bartmiński Jerzy, 2010, Pojęcie „językowy obraz świata” i sposoby jego operacjonalizacji, [w:] Jaka antropologia literatury jest dzisiaj możliwa?, red. Przemysław Czapliński, Anna Legeżyńska, Marcin Telicki, Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, s. 155–178.
Bartmiński Jerzy, 2013, Rola etymologii w rekonstrukcji językowego obrazu świata, „LingVaria” 16, s. 233–245.
Bartmiński Jerzy, 2014, Ankieta jako pomocnicze narzędzie rekonstrukcji językowego obrazu świata, [w:] Wartości w językowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów, t. 3. Problemy eksplikowania i profilowania pojęć, red. Iwona Bielińska-Gardziel, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Joanna Szadura, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 279–308.
Bartmiński Jerzy, 2015, Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów – co zawiera, na jakich zasadach się opiera, dla kogo jest przeznaczony?, [w:] Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, red. nacz. Jerzy Bartmiński, t. 1. Dom, red. Jerzy Bartmiński, Iwona Bielińska-Gardziel, Beata Żywicka, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 7–13.
Bartmiński Jerzy, 2021, Oblicza ojczyzny i patriotyzmu, [w:] Medialne i transmedialne procesy narracyjne w identyfikacji postaw patriotycznych Polaków, red. Maciej Kawka, Wojciech Prażuch, Paweł Płaneta, Kraków: Wydawnictwo Libron, s. 17–36.
Bartmiński Jerzy, Tokarski Ryszard, 1986, Językowy obraz świata a spójność tekstu, [w:] Teoria tekstu. Zbiór studiów, red. Teresa Dobrzyńska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 65–81.
Bartmiński Jerzy, Żuk Grzegorz, 2009, Pojęcie równości i jego profilowanie we współczesnym języku polskim, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 21, s. 47–67.
Buczyńska-Garewicz Hanna, 1975, Znak, znaczenie, wartość. Szkice o filozofii amerykańskiej, Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza.
Grzegorczykowa Renata, 1990, Pojęcie językowego obrazu świata, [w:] Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 41–49.
Habrajska Grażyna, 2000, Metody ankietowe i analiza tekstów w badaniach językowego obrazu świata, [w:] Język a Kultura, t. 13: Językowy obraz świata i kultura, red. Anna Dabrowska, Janusz Anusiewicz, Wrocław: Wydawnictwo „Wiedza o Kulturze”, s. 73–84.
LASiS – Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, red. Jerzy Bartmiński, t. 1. Dom, red. Jerzy Bartmiński, Iwona Bielińska-Gardziel, Beata Żywicka, Lublin: Wydawnictwo UMCS 2015; t. 2. Europa, red. Wojciech Chlebda, Lublin–Opole: Wydawnictwo UMCS 2018; t. 3. Praca, red. Jerzy Bartmiński, Małgorzata Brzozowska, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Lublin: Wydawnictwo UMCS 2016; t. 4. Wolność, red. Maciej Abramowicz, Jerzy Bartmiński, Lublin–Warszawa: Wydawnictwo UMCS 2019; t. 5. Honor, red. Petar Sotirov, Dejan Ajdačić, Lublin: Wydawnictwo UMCS 2017.
Lipski Jan Józef, 1981, Dwie ojczyzny, dwa patriotyzmy. Uwagi o megalomanii narodowej i ksenofobii Polaków, Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza.
Maćkiewicz Jolanta, 1990, Wyspa – językowy obraz wycinka rzeczywistości, [w:] Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 207–221.
Malinowski Bronisław, 1935/1987, Dzieła, t. 5. Ogrody koralowe i ich magia. Studium metod uprawy ziemi oraz obrzędów towarzyszących rolnictwu na Wyspach Trobrianda. Język magii i ogrodnictwa, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
MSJP Wys – Mały słownik zaginionej polszczyzny, red. Felicja Wysocka. Opracowanie: Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa i Felicja Wysocka, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN 2003.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2017, Jakie dane są relewantne etnolingwistycznie?, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 29, s. 11–29 [wersja angielska: What data are relevant to ethnolinguistic analyses?, „Ethnolinguistics” 29, 2018, s. 11–29].
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2021, Elementy „językowe” i „przyjęzykowe” w definicji leksykograficznej, [w:] Leksikografija i leksikologija u svetlu aktuelnih problema. Zbornik naučnih radova, red. Stana Ristić, Ivana Lazić-Konjik, Nenad Ivanović, Beograd: Institut za srpski jezik SANU, s. 745–760.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2024, Ile ojca, ile matki jest w polskiej ojczyźnie? Jeszcze raz o roli danych etymologicznych w rekonstrukcji językowego obrazu świata, „LingVaria” 2024, s. 215–232.
Niewiara Aleksandra, 2019, Imagologia. Pamięć zbiorowa, umysł i kultura, Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Pisarek Walery, 1978, Językowy obraz świata, [hasło w:] Encyklopedia wiedzy o języku polskim, red. Stanisław Urbańczyk, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 168–169.
POwWJE – Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej 1993.
SJP Dor – Słownik języka polskiego, t. 1–11, red. Witold Doroszewski, Warszawa 1958–1969.
Skor SF – Stanisław Skorupka, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1–2, Warszawa 1967–1968.
SLSJ – Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny, red. Jerzy Bartmiński, Wrocław: Wydawnictwo UWr 1980.
SSiSL – Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. 1. Kosmos. Koncepcja całości i redakcja Jerzy Bartmiński, z-ca red. Stanisława Niebrzegowska [od cz. 3. Niebrzegowska-Bartmińska], Lublin: Wydawnictwo UMCS, cz. 1. Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, 1996; cz. 2. Ziemia, woda, podziemie, 1999; cz. 3. Meteorologia, 2012; cz. 4. Świat, światło, metale, 2012; t. 2. Rośliny, cz. 1. Zboża, 2017; cz. 2. Warzywa, przyprawy, rośliny przemysłowe, 2018; cz. 3. Kwiaty, 2019; cz. 4. Zioła, 2019; cz. 5. Drzewa owocowe i iglaste, 2020; cz. 6. Drzewa liściaste, 2021, cz. 7. Krzewy i krzewinki, 2022.
Tokarski Ryszard, 1993, Słownictwo jako interpretacja świata, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2. Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Wrocław: Wydawnictwo „Wiedzy o Kulturze”, s. s. 335–362.
WSJP PAN – Wielki słownik języka polskiego, red. Piotr Żmigrodzki, online: http://www.wsjp.pl/ (wyszukiwania: 2023 r.).
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2024.36.295
Data publikacji: 2024-08-09 22:16:36
Data złożenia artykułu: 2024-01-11 17:13:34
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2024 Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.