Gwarowa frazeologia sub specie etnografii: zdrowy jak pieniądz

Maciej Rak

Streszczenie w języku polskim


Artykuł dotyczy motywacji porównania zdrowy jak pieniądz, które jest znane w dialekcie śląskim i w gwarach góralskich. Zarówno pod względem tytułu, jak i sposobu analizy mamy tu nawiązanie do artykułu Nikity I. Tołstoja Slavjanskaja frazeologija sub specie ètnografii. Okazuje się, że omawiane porównanie pochodzi z rytualnej formuły, towarzyszącej ablucji, podczas której w wodzie zanurza się pieniądze. Na motywację porównania zdrowy jak pieniądz składają się symbolika wody i symbolika srebra.

Słowa kluczowe


frazeologia gwarowa; etnografia; gwary góralskie; dialekt śląski; Słowiańszczyzna; symbolika wody; symbolika srebra

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Literatura

Berezovič Elena L., 2003, Sadi’tsja ne v svoi sani: ètnolingvističeskij kommentarij k frazeologizmu, [w:] Slavica Svetlanica. Jazyk i kartina mira. K jubileju Svetlany Mihajlovny Tolstoj, red. Aleksandr V. Gura, Olga V. Belova, Elena L. Berezovič, Moskva: Indrik, s. 169–178.

Duličenko Aleksandr D. (red.), 1998, Jazyki malye i bolshie… In memoriam acad. Nikita I. Tolstoi, Tartu: Universitas Tartuensis.

Gura Aleksandr V., Belova Olga V., Berezovič Elena L. (red.), 2013, Slavica Svetlanica. Jazyk i kartina mira. K jubileju Svetlany Mihajlovny Tolstoj, Moskva: Indrik.

Ignatowicz-Skowrońska Jolanta, 2020, Założenia słownika etymologicznego polskich frazeologizmów, „Język Polski” C, nr 4, s. 118–124. DOI: http://dx.doi.org/10.31286/JP.100.4.8.

Krasnowolski Antoni, 1905–1906, Przenośnie mowy potocznej, cz. I (1905), cz. II: Życie praktyczne i duchowe (1906), Warszawa: nakł. i druk. M. Arcta.

Krzyżanowski Julian, 1975, Mądrej głowie dość dwie słowie. Pięć centuryj przysłów polskich i diabelski tuzin, t. 1–3, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Mokienko Valerij М., 1973, Istoričeskaja frazeologia: ètnografija ili lingvistika?, „Voprosy jazykoznanja” nr 2, s. 21–34.

Mokienko Valerij М., 1998, Značenie truda N. I. Tolstogo Slavjanskie drevnosti dlja istoričeskoj frazeologii slavjanskih jazykov, [w:] Jazyki malye i bolšie… In memoriam acad. Nikita I. Tolstoi, red. Аleksandr D. Duličenko, Tartu: Universitas Tartuensis, s. 13–25.

Moszyński Kazimierz, 1967–1968, Kultura ludowa Słowian, t. 1: Kultura materialna, 1967; t. 2: Kultura duchowa, cz. 1 – 1967, cz. 2 – 1968, Warszawa: Książka i Wiedza.

Potebnja Aleksandr A., 1914, Iz lekcij po teorii slovesnosti. Basnja. Poslovica. Pogovorka, Har’kov.

Święcicka Małgorzata, 2012, Pieniądz we współczesnej polszczyźnie. Studium leksykalnosemantyczne, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.

Tolstoj Nikita I., 1977, Zametki po slovjanskoj frazeologii: zdrav kao riba, „Zbornik radova povodom 70 godišnjice života akademika J. Vukovica”, s. 397–495.

Tolstoj Nikita I., 1988, Slavjanskaja frazeologija sub specie ètnografii, „Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej” IV, s. 15–25.

Tyrpa Anna, 2021, Frazematyczny przyczynek do aksjolingwistyki gwarowej, [w:] Vertybes lietuviu ir lenku kalbu pasaulevaizdyje / Wartości w językowym obrazi świata Litwinów i Polaków 2, red. Kristina Rutkovska, Stanisława NiebrzegowskaBartmińska, Vilnius–Lublinas: Vilnius universiteto leidykla, s. 242–256.

Valencova Мarina М., 2013, Mifologičeskij aspekt slovackoj frazeologii, [w:] Slavica Svetlanica. Jazyk i kartina mira. K jubileju Svetlany Mihajlovny Tolstoj, red. Aleksandr V. Gura, Olga V. Belova, Elena L. Berezovič, Moskva: Indrik, s. 200–208.

Walter Harry, Mokienko Valerij M. (red.), 2018, Phraseologie und Folklore. Ihre linguokulturelle und linguistische Beschreibung. Kollektivmonografie, Greifswald–Sankt-Petersburg: Universität Greifswald.

Woźny Jacek, 1996, Symbolika wody w pradziejach Polski, Bydgoszcz: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy.

Wysoczański Włodzimierz, 2005, Językowy obraz świata w porównaniach zleksykalizowanych. Na materiale wybranych języków, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Zoltan Andrash, Fedosov Oleg, Janurik Sabol’ch (red.), 2013, Voda v slavjanskoj frazeologji i paremiologji / A víz a szláv frazeológiában és paremiológiában / Water in Slavonic Phraseology and Paremiology, t. I–II, Budapest: Tinta Könyvkiadó.

Źródła

Birih Aleksandr K., Mokienko Valerij M., Stepanova Ludmila I., 2005, Russkaja frazeologia. Istoriko-ètimologičeskij slovar’, Moskva: Asterel’, AST, Ljuks.

Eisen Matthias Johann, 1922, Eesti mütoloogia III. Esivanemate ohverdamised, Tallinnas: Kirjastus A.-S. „VARRAK”.

Gaj-Piotrowski Wilhelm, 1967, Kultura społeczna ludu z okolic Rozwadowa, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

Górszczyk Antoni, 1971, Pisarzowa, [w:] Materiały etnograficzne z powiatu limanowskiego, z. 2, red. Piotr Kaleciak, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, s. 53–69.

Jarzyna Stanisław, 1930, Księga przysłów i cytatów, Cieszyn: nakł. autora.

Jostowa Wanda, 1986, Zwyczaje doroczne ludności polskiej Orawy, [w:] Zagadnienia z kultury Podhala, Spisza i Orawy, Nowy Targ–Zakopane: Podhalańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Nowym Targu, Muzeum Tatrzańskie im. dr. Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, s. 43–58.

Kąś ILG – Józef Kąś, Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, t. 1: A–B, Bukowina Tatrzańska – Nowy Sącz 2015; t. 2: C–Do, Bukowina Tatrzańska – Nowy Sącz – Nowy Targ 2015; t. 3: D–Gr, Bukowina Tatrzańska – Nowy Targ 2016; t. 4: Gu–Kol, Kraków 2017; t. 5: Koł–Mad, Nowy Sącz 2017; t. 6: Maf–Nie, Nowy Sącz 2018; t. 7: Nif–Pap, Nowy Sącz 2018; t. 8: Par–Pou, Nowy Sącz 2018; t. 9: Pow–Sce, Nowy Sącz 2019; t. 10: Sch–Śró, Nowy Sącz 2019; t. 11: Śry–Wych, Nowy Sącz 2019; t. 12: Wyci–Ż, Nowy Sącz 2019.

Kąś SGO – Józef Kąś, Słownik gwary orawskiej, Kraków: Księgarnia Akademicka 2003, wyd. 2., t. 1–2, Kraków: Księgarnia Akademicka 2011.

Kellner Adolf, 1946–1949, Východolašská nářečí, cz. I, II, Brno: Dialektologická komise při Matici moravské.

KSGP – Kartoteka Słownika gwar polskich PAN, [on-line] https://rcin.org.pl/dlibra/publication/37156?language=en [dostęp: 20.06.2022].

Kosiński Władysław, 1891, Niektóre zabobony i przesądy ludu polskiego z okolic Makowa i Andrychowa, „ZWAK” XV, s. 40–52.

Kwaśniewicz Krystyna, 1998, Zwyczaje doroczne polskich górali karpackich, Bielsko-Biała: Wojewódzki Ośrodek Kultury.

Lebeda Agnieszka, 2002, Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 6: Wiedza i wierzenia ludowe, Wrocław–Cieszyn: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

NKPP – Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich. W oparciu o dzieło Samuela Adalberga oprac. zesp. red. pod kier. Juliana Krzyżanowskiego, red. Julian Krzyżanowski, t. 1–4, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Ondrusz Józef, 1954, Przysłowia i powiedzenia ludowe ze Śląska Cieszyńskiego, Cieszyn Czeski: SLA-Polski Związek Kult.-Oświat. w Czechosłowacji.

Pająkowska-Kensik Maria, 2009, Powiedzónka, [w:] Popularny słownik kociewski. Co o kulturze regionu warto a nawet trzeba wiedzieć, red. Maria PająkowskaKensik, Gruczno–Świecie: Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły, s. 137–145.

Reinfuss Roman (red.), 1965, Nad rzeką Ropą. Zarys kultury ludowej powiatu gorlickiego, Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Roj-Kozłowska Helena, 1987, Materiały do kultury ludowej Podhala, „Rocznik Podhalański” IV, s. 163– 201.

SD – Slavjanskie drevnosti. Ètnolingvističeskij slovar’, red. Nikita I. Tolstoj, t. 1: A (Avgust) – G (Gus’), 1995; t. 2: D (Davat’) – K (Kroški), 1999; t. 3: K (Krug) – P (Perepelka), 2004; t. 4: P (Pereprava čerez vodu) – S (Sito), 2009; t. 5: S (Skazka) – Ja (Jaščerica), 2012, Moskva: Meždunarodnye otnošenija.

SF – Stanisław Skorupka, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. I–II, Warszawa: Wiedza Powszechna 1967–1968.

SFŚ – Lidia Przymuszała, Słownik frazeologizmów i typowych połączeń wyrazowych w gwarach śląskich, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 2013.

SKarł – Jan Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. 1–6, Kraków (t. 4–6, Jan Karłowicz i Jan Łoś): Nakładem Akademii Umiejętności 1900–1911.

SM – Slavjanskaja mifologija. Ènciklopedičeskij slovar’, red. Svetlana M. Tolstoj, Moskva: Meždunarodnye otnošenija 2002.

SSiSL – Słownik stereotypów i symboli ludowych, koncepcja całości i redakcja Jerzy Bartmiński, zastępca redaktora Stanisława Niebrzegowska(-Bartmińska), t. I: Kosmos, cz. 1: Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin 1996; cz. 2: Ziemia, woda, podziemie, Lublin 1999; cz. 3: Meteorologia, Lublin 2012; cz. 4: Świat, światło, metale, Lublin 2012; t. II: Rośliny, cz. 1: Zboża, Lublin 2017; cz. 2: Warzywa, przyprawy, rośliny przemysłowe, Lublin 2018; cz. 3: Kwiaty, Lublin 2019; cz. 4: Zioła, Lublin 2019; cz. 5: Drzewa owocowe i iglaste, Lublin 2020; cz. 6: Drzewa liściaste, Lublin 2021; cz. 7: Krzewy i krzewinki, Lublin 2022: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.

Staniszewska Zofia, 1902, Wieś Studzianki. Zarys etnograficzny, [cz. 4], „Wisła” XVI, z. 2, s. 603–634.

Świętek Jan, 1893, Lud nadrabski (od Gdowa po Bochnię). Obraz etnograficzny, Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności.

SychSGK – Bernard Sychta, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. 1–7, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1967–1976.

Tryszczyła Franciszek J., 1908, Muszyna w powiecie nowosądeckim, „Lud” XIV, s. 246–253.

Udziela Seweryn, 1924, Krakowiacy, Kraków: Nakładem Księgarni Geograficznej „Orbis”.

Witkoś Stanisław, 1977, Bajdy i Moderówka, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Oddział w Poznaniu.

Zaręba Adolf, 1967, Orawskie teksty gwarowe z obszaru Czechosłowacji, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, „Prace Językoznawcze” 19, „Studia Orawskie”, t. 5, Kraków: Uniwersytet Jagielloński.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2023.35.59
Data publikacji: 2023-08-31 13:19:43
Data złożenia artykułu: 2022-06-26 23:27:53


Statystyki


Widoczność abstraktów - 494
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 216

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2023 Maciej Rak

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.